By - Ndërsa pedagogët e universiteteve shtetërore janë rikthyer tek halli i tyre i vjetër, mbijetesa; rektorët, dekanët dhe administratorët duken të kenë një rol tjetër në prapaskenë , atë të shantazhuesit në raport me kërkesat e pedagogëve për rritjen e rrogave, kur duhej të ishin mbështetësit e ligjshëm të stafit të tyre.
Ndaj sot do të doja të shtroja këtë pyetje problematike: cilët do të ishin pritshmëritë e mia si studiues, intelektual, njeri publik, taksapagues dhe qytetar nga një model i përzgjedhjes së rektorëve dhe dekanëve të universiteteve publike? E në mënyrë të qartë dhe pa ndonjë ekuivok, mund të përgjigjesha: të krenohesha me nivelin akademik dhe intelektual të rektorëve dhe dekanëve të universiteteve të vendit tim që i paguajmë me taksat tona; të shikoja që këta rektorë dhe dekanë po i zhvillojnë vërtet, me ritmin e këtij shekulli të dijes, universitetet dhe fakultetet tona; të përgatisin studentët me dijet dhe aftësitë që u duhen atyre për katër dekadat e këtij shekulli; të rekrutojnë si pedagogë vajzat dhe djemtë më të talentuar shqiptar dhe së fundi, t’i zhvillojnë universitetet dhe fakultetet tona si qendra që i paraprijnë zhvillimit të gjithanshëm të vendit, kombit si dhe të demokracisë sonë të re.
Por prej vitesh rektorët dhe dekanët zgjidhen gjoja me votë direkt të pedagogëve dhe me pjesëmarrjen e studentëve. Në aparencë duket si një model demokratik, por cili ka qenë rezultati ose produkti i këtij zhvillimi?! Zgjedhjet kanë favorizuar gjithmonë grupe të ngushta interesash që nuk janë elita universitare, shpesh jo politike, përgjithësisht të mbyllur e që vetëm ndërrojnë vendet me njeri tjetrin. Madje, fatkeqësisht, këto grupe kanë pleksje interesash edhe me grupe apo individë jashtë universiteteve dhe me prapavijë të rrezikshme. Kjo është kriza e tmerrshme e universiteteve shtetërore. Ligji i arsimit të lartë duket qartë se e ka favorizuar së tepërmi këtë gjendje të mbrapshtë. Kam dijeni që kanë kandiduar shumë nga këto grupe, madje diku fare turpërisht edhe si kandidaturë e vetme me mbështetje politike dhe të grupeve të njohura për veprimtari që nuk kanë të bëjnë me universitetin. Këto grupe kanë interesa direkt fitimi në universitete me prona dhe tenderë, madje edhe me emërime pedagogësh dhe punonjësish të administratës.
Atëherë shtrohet pyetja: si ka mundësi që në një universitet me rreth 10 mijë studentë, një person mediokër qenka e vetmja kandidaturë! Kush nuk lejoi të kandidojnë të tjerë?! Çfarë mekanizma kanë vepruar? Ministria e Arsimit ka qenë në dijeni për këtë paudhësi që e shpuri nivelin e Arsimit të Lartë shqiptarë në zgrip? Z. Lulzim Basha, ish-kryetari i opozitës, që duhej ta shikonte në mënyrë kritike këtë zhvillim denigrues të votimit në arsimin e lartë, ishte në dijeni, por heshti. Ambasadat perëndimore të atashuara në Shqipëri dhe konkretisht ish-ambasadori BE z. Luigji Soreka, që monitoronte procesin për këtë katrahurë në arsimin shqiptar, ku eliminohet hapur konkurrimi demokratik dhe sidomos në institucionet e dijes, ishin në dijeni? Nuk i lejoi politika apo bota e krimit të konkurrojnë të tjerët?! Çfarë interesash përfaqëson kjo kandidaturë e vetme?! Mund të përfaqësojë çdo interes tjetër, por jo atë të universitetit. Dhe nëse nuk e besoni, hetojeni se mund t’i gjeni aty arsyet. Është e kuptueshme atëherë se ky model zgjedhjesh ka lënë jashtë universiteteve të rinj të talentuar dhe vendet e tyre të punës rektorët dhe dekanët ua kanë dhënë të afërmve, miqve me lidhje nepotike, ose, më keq akoma, duke abuzuar me rekrutimet. Kjo ka nxitur largimin masiv të trurit dhe sidomos ekselentët që në pamje të jashtme është një prioritet i qartë i qeverisë, por që ne sot shprehemi me shqetësim se “po na ikin njerëzit e aftë dhe të ditur”.
Në një këndvështrim tjetër, nga protestat e shumta të studentëve dhe raportet e anketimeve apo edhe ato të KLSH, duket se ky model prodhoi rektorë dhe dekanë arrogantë që abuzojnë skajshëm me fondet publike dhe ato të tarifave të studentëve ku në vend që t’i japin prioritet kërkimeve shkencore dhe pasurimit të bibliotekave të dijes, i investojnë paratë për udhëtime të kota dhe akomodime luksi. Këto pasoja i vuajnë universitetet, studentët dhe pedagogët. Kjo papërgjegjshmëri në drejtim po i shkatërron universitetet tona. Nëpër to janë emëruar militantë partish nga të gjitha krahët dhe shpesh njerëz që përfaqësojnë edhe interesa të bizneseve dhe kompanive të oligarkëve. Por s’duhet të harrojmë për asnjë çast se administratorët, rektorët dhe dekanët e universiteteve tona publike menaxhojnë rreth 130-140 milionë euro në vit. Studentët paguajnë tarifa të shtrenjta, por kushtet në auditorë janë mizerabël, pedagogët dhe studentët nuk kanë kushte elementare, studentët nuk kanë as PC në klasa, bibliotekat nuk kanë libra tragjikisht, kushtet higjienike janë për tokë, etj. Ku i çojnë gjithë këto fonde administratorët dhe rektorët?! Kujt i raportojnë? Kush i kontrollon?! Duket qartë se i kontrollon kryeministri që kontrollon gjithçka sot .
Por ajo që është më e keqja, mediokriteti, arroganca, abuzimet e rektorëve dhe dekanëve i kanë izoluar universitetet tona nga bota, nga studimet, nga shkenca, nga krijimet, çka është e paimagjinueshme në këtë shekull. Ndaj pyetja themelore që duhet të shtrohet është: si arrijnë vallë të zgjidhen këta njerëz mediokër si rektorë dhe dekanë? E ky është një aspekt shumë i dhimbshëm. Vota në universitete ka degraduar akoma më keq se ajo politike. Mekanizmat që përdorin këto klane gjoja për t‘u votuar janë okulte, duke përfshirë nepotizmin, abuzimin me premtime për punësim apo grada e tituj, korrupsionin, presionin sidomos mbi asistentët e rinj, premtimet abuzive ndaj studentëve, e deri tek indiciet për blerje vote dhe për aktivizim të grupeve nga jashtë universitetit, me mjete të ndryshme presioni dhe joshjeje ndaj pedagogëve .
Cilat janë sot interesat bazë për t’u zgjedhur rektor apo dekan? Ato nuk janë interesa akademike apo për të kontribuar në zhvillimin e universitetit, por kryesisht të lidhura me pasurimin në forma nga më të ndryshmet, me përdorimin e postit për interesa private: OJQ, zyra konsulence, avokatie, projektimi, klinika private, etj., apo dhe me privilegje të tjera abuzive (punësimet abuzive, promovimet abuzive me grada e tituj, etj.
Për të gjitha këto arsye qeverisja e universiteteve tona publike është larg çdo standardi të një vetëqeverisje transparente në të gjitha planet: institucional, financiar, madje edhe akademik e shkencor. Madje, duket se kjo situatë është përkeqësuar me shpejtësi dhe ka bërë që rektori, administratori dhe dekanët të sundojnë universitetin sikur janë pronarë dhe jo të zgjedhur. Kjo ka sjellë që universitetet publike të shndërrohen në institucione të mbyllura në vetvete, që gjoja vetëqeverisen, por komuniteti akademik, studentët, dhe aq më pak prindërit, publiku dhe gjithë shoqëria dinë shumë pak se si qeverisen ato, cili është niveli i zhvillimit të tyre dhe çfarë roli mund të luajnë ato jo vetëm për shkollimin universitar të të rinjve, por edhe për zhvillimin tërësor të vendit.
Si përfundim, mund të themi se ky model i zgjedhjes së rektorëve dhe dekanëve shtoi mediokritetin, arrogancën dhe abuzimin në drejtimin e universiteteve, çka çon në shkatërrimin e kësaj pasurie publike dhe të shumë qendrave të dijes të vendit. Vetëm se ky nuk është një dëm e as i përkohshëm, kjo ka shijen e një tragjedie që po bëhet mbizotëruese, ndaj kërkon vendime të guximshme politike. Ky model duket flakur sa më shpejt si një model thellësisht i dështuar, abuziv dhe populist, për të hapur rrugën që Shqipëria të aplikojë modelet më të përparuara të perëndimit. Qeveria, por duke u përfshirë edhe opozita, duhet ta shfrytëzojnë këtë situate me një mirëkuptim qoftë edhe të sforcuar, për të krijuar dhe për ta ndryshuar me shpejtësi këtë model.
