By Nga Aurenc Bebja*, Francë – 7 Shtator 2024
“Il Piccolo di Trieste” ka botuar, të martën e 6 nëntorit 1990, në faqen n°4, një shkrim rreth studiuesit Mikel Prennushi, asokohe në gjurmët e aktorit të madh Aleksandër Moisi në Trieste, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Personazhet
Udhëtim në Trieste, dashuria për Moisiun
Një studiues shqiptar në gjurmët e aktorit të madh. Nga “vizita” do të lindë një libër.
Mikel Prennushi, studiuesi shqiptar, i cili ditët e fundit në muzeun “Carlo Schmidl” ka hulumtuar për Aleksandër Moisiun (në foton në të djathtë, ndërsa ai luan rolin e “Faustit”): dëshira e tij do të ishte që ekspozita që Trieste i kushtoi aktorit në ‘86 të vihet në skenë edhe në Shqipëri. Lindur në Trieste dhe vdekur në Vjenë, Moisiu ishte shqiptar nga ana e babait.
Trieste — Është e vërtetë, në fund të fundit, që t’i përkasin disa kombeve së bashku është një privilegj jo vetëm për ata që e gjejnë veten në këtë gjendje unike, por edhe për ata që i kanë dhënë një “copë” rrënjë ndonjë personazhi. Kërkimi i unitetit, i cili duhet të kalojë kufijtë, popujt dhe kulturat, krijon gjithmonë diçka të re. Kështu ndodhi ditët e fundit, falë “ndërkombëtaritetit” të aktorit të madh Aleksandër Moisi, i lindur në Trieste në vitin 1879, vdiq në Vjenë në vitin 1935, por me origjinë shqiptare nga ana e të atit.
Në gjurmët e tij, një studiues ka mbërritur në Trieste nga Shqipëria: për të mbledhur informacione dhe materiale të destinuara për hartimin e një libri, për të takuar ata që i kanë kushtuar studime shumë të kujdesshme Moisiut, për të verifikuar nëse ekspozita e bërë së bashku në 1986 nga Muzetë Qytetarë të Triestes mbi interpretuesin e famshëm mund të “huazohet” për një ekspozitë në vendin e tij. Qëndrimi i Mikel Prennushit (61 vjeç, mësues, banues në Shkodër, autor i shumë artikujve dhe dy librave për historinë kulturore të vendit të tij) zgjati vetëm disa ditë, koha e lejuar nga viza e tij. Në Trieste, ku u takua edhe me disa të afërm, mundi të konsultohej me dokumentacionin e pasur për Moisiun që ruhet në muzeun e teatrit “Carlo Schmidl”. “Ideja për t’u marrë me këtë aktor të madh — thotë Prennushi — më lindi teksa lexoja artikujt e botuar nga “Piccolo”, që i pashë në Bibliotekën Kombëtare të Durrësit. Moisiu vlerësohet shumë nga ne. Në Durrës ka një monument për të, dhe teatri mban emrin e tij. Por na mungon dokumentacioni për gjithçka që ai bëri në Itali”.
Tek “Schmidl” studiuesi gjeti një trashëgimi të vërtetë : botime nga e gjithë bota, regjistrime zanore, komente shtypi, teksti teatror i Giorgio Pressburger — “Eroe di scena, fantasma d’amore (Moissi)” — libri “Moissi” i krijuar me rastin e ekspozitës. “Tashmë kam shkruar dhe botuar pesë artikuj për të — thotë ai — por tani shpresoj të shoh në vendin tim recensionin e vyer që Trieste i ka kushtuar dhe të shkruaj një libër të mirë”.
Duke marrë parasysh të gjitha gjërat, do të jetë i treti (libër). I pari, i vitit 1980, është “Kontributi shqiptar në Rilindjen europiane” (tani do të përkthehet në italisht dhe anglisht). I dyti, i vitit 1984, është “Kolë Idromeno”, një biografi e “piktorit më të madh shqiptar të traditës”, i cili ka studiuar në Venecia.
Lidhjet kulturore midis Shqipërisë dhe Italisë, kujton Prennushi, datojnë që në agimin e kohës : “Në shekujt XV dhe XVI shumë refugjatë shqiptarë nga veriu, të detyruar të largoheshin nga atdheu i pushtuar nga osmanët, jetuan në Itali, në Venecia, Padova, Trieste, Brescia, Napoli. Të frymëzuar nga humanizmi, ata krijuan dhe botuan veprat e tyre në Itali. Përmend vetëm disa emra historianësh, shkrimtarësh, artistësh të kësaj epoke : Gjon Gazullin, Marin Barletin, Marin Beçikemin, Dhimitër Frangun dhe familjen Albanesi, skulptorë e arkitektë të shkolluar në Itali, në djepin e Rilindjes”.
Me Barletin, Beçikemin dhe Frangun, shton Prennushi, nis historiografia shqiptare. Në vitet 1508-1510 Barleti shkroi një libër të përkthyer në të gjithë Evropën për Gergj Kastriotin, i njohur si Skënderbeu (heroi kombëtar që mbrojti tokën e tij nga osmanët për njëzet e pesë vjet). Dhimitër Frangu botoi një vepër për të njëjtin personazh që kishte shtatëmbëdhjetë botime në Itali, duke filluar nga viti 1539, plus një në Francë dhe një në Angli. Jo vetëm kaq : portreti i parë i njohur i Skënderbeut gjendet në “Uffizi” të Firences, një qytet që ruan shumë dokumente të tjera të çmuara të historisë shqiptare, duke përfshirë atë që konsiderohet si shembulli i parë i shkruar në atë gjuhë. “Italia, për ne — përfundon Prennushi, që e flet dhe e shkruan shkëlqyeshëm gjuhën tonë — është një ‘arsenal’ i vërtetë kulturor, një fond shumë i çmuar kërkimi shkencor”.
[g.z]
Blogu © Dars (Klos), Mat – Albania
https://www.darsiani.com/la-gazette/il-piccolo-di-trieste-1990-kur-studiuesi-mikel-prennushi-kerkoi-qe-ekspozita-dedikuar-aleksander-moisiut-ne-trieste-me-1986-te-huazohej-per-ekspozite-edhe-ne-shqiperi/
