By NgaShani Pnishi
Libri i shkrimtarit, publicistit dhe veprimtarit shqiptar që jeton në Kanada, Mustafë Ismaili, “Tri reportazhe”, përmban udhëtimin e autorit në tri pjesë të shkëputura të atdheut, dhe u botua në Prishtinë nga Shtëpia Botuese Shkrola më 2020. Tri reportazhet titullohen: “Malli i magjisë së arbëreshëve të italisë”, “Si e shijova nga afër lotin e hidhur të Çamërisë” dhe “Lugina- Kosova Lindore dhe dëbimi nga trojet e të parëve”.
Së pari, autori e fillon me një histori të madhe, një histori ku fshihen 600-vjet, atë të arbëreshëve të Italisë. “Këtu nuk jemi në tokë shqiptare, por ndihemi si të jemi në atdhe. Jemi në Kalabri, aty ku 50 katunde, prej më shumë se 600 motesh, janë shqiptare, më shumë sesa italiane. Duket se jemi në Arbëri, e këta janë arbër. Edhe vetë italianët e kanë pranuar, sot e asaj dite, se ato zona janë arbëreshe”! Kanë gjuhën, besimin dhe kulturën krejt unike”- shkruan autori.
Në këtë reportazh autori jep detaje, fshatrat, njerëzit, rrugët, lokalet, ambientin, pozicionin gjeografik, numrin e popullësisë, zakonet, traditat, mënyrën e pritjes, stilin e ndërtesave, ruajtjen e gjuhës, etj. Edhe pse kanë kaluar shekuj nga vendosja e tyre aty në jug të Italisë nga shteti i atëkohshëm, në një zonë të lënë pas dore, arbëreshët janë aty, mirëfilli shqiptarë, në doke, gjuhë, zakone, veshje dhe sjellje. Aty gjendet gjithë shqiptaria, ngado ta marrësh; aty gjenden gjurmët e identitetit tonë, pa ndasi e parti, pa mëri e armiqësi, por përcjellës të denjë shqiptarie që nuk njohin mërinë e politikës. “Sapo vë këmbën në tokën kialabreze apo në çdo fshat të saj, ke ndjesinë se diçka të përket prej saj. Shumëçka prej kësaj toke, të mban të lidhur pazgjidhshmërisht me të dhe fatet e saj”- shkruan autori. Mes tyre mëson se ata ndihen krenarë për rrënjët e tyre, të përmalluar për tokën e etërve, gjuhën e zakonet e të cilëve i trashëguan, si një nevojë e fortë për të mbijetuar dhe jo vetëm, por edhe për të ekzistuar si një “komb”. Elementë që asnjë stuhi 6 shekullore nuk ua shkuli dot.
Së dyti, reportazhi i Çamërisë që padrejtësisht u shkëput trungut amë. Siç shprehet edhe autori, një vend i begatë. “Një natyrë përrallore ku Zoti është treguar shumë bujar. Kur e shikon nga lart duket si një kopsht përrallor i papërshkruar. Si zor të gjesh një krahinë dytë në krejt Ballkanin si ajo e Çamërisë. “Nëse hyjmë në histori kjo tokë magjike është vendi i mbretëreshës Olimbi, nënës së Aleksandrit të Madh, por edhe i Pirro Burrit, mbretit të shquar të Epirit, i Gjin Bue Shpatës dhe i Pjetër Loshës që dominuan në mesjetë. Për më tej Çamëria është vendi i Hasan Tahsinit, i Abedin Dinos, i Muharrem Rrushitit, por edhe i Bilal Xhaferrit”.
Çamëria është perla e Jonit, valët e të cilit prej më shumë se një shekulli rënkojnë thellë se janë ndarë nga trungu amë”. Autori kuf flet për çamët, i karakterizon si një popull trim e fisnik, që ka provuar dhunën e genocidin fashist grek deri në ikjen e dhunshme nga trojet e tyre shqiptare, ende vuajnë padrejtësitë që janë bërë në kurrizin e tyre. “Ndonëse përballë një fati tragjik, ata kurrë nuk e kanë harruar dhe nuk reshtën së punuari e luftuari që dita e rikthimit në tokën e tyre të jetë sa më e afërt. Kjo dëshirë që nuk shuhet kurrë por shtohet çdo ditë, është dhe një apel për të ndrequr padrejtësitë ndaj shqiptarëve. Historia e Çamërisë dhe çamëve, është një histori e pasur trimërie e qëndrese, është një histori dhimbje e shprese”.
Çamëria është një krahinë që shtrihet në anën perëndimore të Epirit. Rrethet kryesore të saj janë Filati, Gumenica, Parga, Margëlliçi, Paramithia e Preveza. Në veri kufijtë e saj shkojnë deri në zonën e Delvinës, në jug kufizohet me gjirin e Artës (Prevezës), në perëndim laget nga deti Jon, kurse në lindje ndahet prej pellgut të Janinës nga malet e Olliçikës e të Llakës. Është një krahinë mjaft e begatë me fusha, si fusha e Frarit apo me kodra të buta e të përshtatshme për kultivimin e ullirit e të agrumeve.
Së tretishqiptarët e Luginës së Preshevës. Fati i shqiptarëve të Luginës së Pershëvës është po aq i dhimbshëm sa fati i banorëve të Çamërisë. Fat tragjik ku një zonë e tërë e banuar nga shqiptarë tashmë duket e zbehur. Sidomos dyndjet më të mëdha u bënë pas masakrave serbo-sllave nga militarët dhe paramilitarët gjatë viteve 1998- 2001. Fati i shqiptarëve nuk është varur prej tyre, por nga më të “fuqishmit” që e kanë tradhtuar kauzën dhe ëndrrën e kombit tonë historikisht. Shqiptarët e Luginës gjithmonë janë dhunuar, masakruar dhe dëbuar nga vatrat dhe tokat e tyre sistematikisht ndaj unë ndjejë dhembje. Një dhimbje loti që më therrë në zemër. “Për mua këto reportazhe janë nga shkrimet e mia më të dhimbshme që do i gjej lexuesi në këtë libër”- shprehet autori në një bisedë miqësore me të. Kjo pjesë është edhe vendlindja e autorit, nga e cila është larguar që i ri, por që e viziton disa herë në vit nga Kanadaja.
Këtë shkrim dua ta mbyll me epiloun e librit dhe me pyetjet retorike të autorit: “Si është e mundur që një popull kaq i lashtë të jetë i përbuzur dhe i robëruar me shekuj dhe të mos ia dali në fitoren e duhur?! A thua nuk jemi të bindur në mes veti dhe nuk e përkrahim sa duhet njëri-tjetrin dhe i hapim rrugë përçarjes duke i lënë hapësirë tjetrit të na përçajë edhe më tutje?”
