STOLITË

Nga: Guy de Maupassant
Përktheu: Dea J. Klosi

Zoti Lantin e kishte takuar këtë vajzë të re në një mbrëmje tek zëvendësi i tij i zyrës dhe kështu dashuria e kishte mbështjellë si në një rrjetë.

Ishte e bija e një mësuesi province, i cili kishte vdekur para ca vitesh. Ajo kishte ardhur pastaj në Paris me të ëmën, e cila hynte e dilte me disa familje borgjeze të lagjes, me shpresën mos gjente një martesë të mirë për vajzën e re.

Ato ishin të varfra dhe të nderuara, të qeta dhe të buta. Vajza e re dukej tipi absolut i femrës së ndershme, së cilës, djali i urtë ëndërron t’ia besonte jetën e tij. Bukuria e saj e përkorë kishte një hir engjëllor dhe buzëqeshja e pashqueshme, e cila nuk ia braktiste kurrë buzët, dukej një pasqyrim i zemrës së saj.

Të gjithë e lavdëronin, të gjithë ata që e njihnin përsëritnin pa pushim: “Lum ai që do ta marrë! Nuk mund të gjesh vajzë më të mirë!”

Zoti Lantin, asokohe Nëpunës i Lartë në Ministrinë e Brendshme, me pagë vjetore prej tre mijë frangash, i kërkoi dorën dhe u martua me të.

Ai qe jashtëzakonisht i lumtur me të. Ajo e drejtoi shtëpinë e tij si një nikoqire aq mirë sa ata dukeshin se jetonin në luks. Nuk kishte mbetur asnjë vëmendje, asnjë delikatesë, asnjë përkëdhelje, që ajo të mos e kishte për të shoqin dhe joshja e saj ishte aq e madhe sa, gjashtë vjet pas takimit të tyre, ai e donte ende më shumë se në ditët e para.

Ai qortonte tek ajo vetëm dy shije, atë të teatrit dhe atë të stolive të rreme.

Mikeshat e saj (ajo njihte ca gra funksionarësh të thjeshtë) i siguronin gjithmonë lozha për pjesë në modë, madje edhe për shfaqjet e para dhe ajo e merrte, me hir apo pahir, të shoqin në këto argëtime, të cilat e lodhnin tmerrësisht pas ditës së punës. Atëherë ai iu përgjërua që të pranojë të shkojë në shfaqje me ndonjë zonjë të njohur të sajën, e cila do ta sillte pastaj në shtëpi. Ajo kundërshtoi ca, duke thënë se kjo mënyrë veprimi ishte pak e përshtatshme. Por, më në fund, ajo vendosi të pranojë për të mos e zgjatur më tej dhe ai i qe mjaft mirënjohës.

Mirëpo, shumë shpejt kjo shije për teatrin bëri që të lindë tek ajo nevoja për t’u stolisur. Tualetet e saj mbetnin fare të thjeshta. Është e vërtetë, me shije, por të thjeshta dhe hiri i saj i ëmbël, hiri i papërballueshëm, kokulur dhe buzëqeshës, duhej të fitonte një shije të re nga thjeshtësia e fustaneve të saj, por ajo mori zakon të varë në veshë dy gurë të mëdhenj të Rhinit, të cilët zëvendësonin diamantet dhe të mbajë gjerdanë me perla të rreme, byzylykë njëlloj, karfica të zbukuruara me qelqe të ndryshme për t’u dukur si gurë të çmuar.

I shoqi, që kjo dashuri për xhingla-mingla e trondiste disi, përsëriste shpesh: “E dashur, kur nuk kemi mundësi të blejmë stoli të vërteta, nuk stolisemi me tjetër gjë, përveç me bukurinë dhe hirin tonë, madje këto janë perla ende më të rralla”.

Por, ajo buzëqeshte butësisht dhe përsëriste: “Ç’të bëj? Më pëlqen kjo. Është vesi im. E di mirë që ti ke të drejtë, por ja që kështu jam. Do t’i kisha adhuruar stolitë gjithmonë!”. Dhe ajo rrokulliste në gishtat e saj gjerdanë perlash, i bënte kristalet e prera të rrëzëllinin, duke përsëritur: “Shikoje pra sa mirë është punuar. Bën be se janë të vërteta”.

Ai buzëqeshte dhe i thoshte: “Ti ke shije endacakeje”.

Nganjëherë, në mbrëmje, kur rrinin kokë më kokë në cep të zjarrit, ajo sillte mbi tavolinën ku ata merrnin çajin, kutinë e stolive, ku ajo mbyllte “xhingla-minglat”, sipas fjalës së zotit Lantin dhe ajo zinte t’i vëzhgonte këto stoli të imituara me një vëmendje të shtuar, njëlloj sikur të shijonte aty ndonjë kënaqësi të fshehtë dhe të thellë dhe këmbëngulte të kalonte një gjerdan në qafën e të shoqit, për të qeshur pastaj me tërë zemër duke thirrur: “Sa i lezetshëm që je!” Pastaj hidhej në krahët e tij dhe e përqafonte me afsh.

Një natë ajo kishte qenë në Opera dhe u kthye që andej duke u dridhur nga të ftohtit. Të nesërmen kollitej. Tetë ditë më pas, ajo vdiq nga një ftohje gjoksi.

Lantin desh e ndoqi në varr. Dëshpërimi i tij qe aq i tmerrshëm sa flokët e tij u zbardhën për një muaj. Ai qante ditë e natë, shpirtin të copëtuar nga një vuajtje e padurueshme, të përndjekur nga kujtimi, nga buzëqeshja, nga zëri, nga i tërë hiri i së ndjerës.

Koha nuk e zbuti dhimbjen e tij. Shpesh, përgjatë orëve të zyrës, ndërsa kolegët mblidheshin të flisnin pak për gjërat e ditës, faqet e tij zinin të fryheshin befas, hunda t’i rrudhej, sytë t’i lageshin, ai bënte një ngërdheshje të frikshme dhe zinte të qante.

Ai e kishte ruajtur të paprekur dhomën e së shoqes, ku ai mbyllej çdo ditë për të menduar për të dhe të gjitha orenditë, madje edhe veshjet qëndronin në vendin e tyre ashtu siç gjendeshin në ditën e fundit.

Por jeta po bëhej e vështirë për të. Paga e tij, e cila, në duart e së shoqes, mjaftonte për nevojat e familjes, po bëhej tani e pamjaftueshme edhe vetëm për të. Dhe ai vriste mendjen i habitur sesi kishte ditur ajo të bënte që, edhe të pinin verëra të shkëlqyera, edhe të hanin ushqime të zgjedhura, por që ai nuk mund t’i blinte më me të ardhurat e tij të pakta.

Ai hyri ca borxh dhe vrapoi pas parasë njëlloj si njerëzit që mezi ia dalin. Një mëngjes, meqë gjendej pa një kacidhe në xhep, ende një javë para fundit të muajit, ai mendoi të shesë diçka dhe përnjëherë mendja i vajti që të ndahet te “xhingla-minglat” e së shoqes sepse, thellë në zemër, ai kishte ruajtur një mëri ndaj këtyre “xixëllimave” që edhe e acaronin nganjëherë. Madje vetë pamja e tyre, çdo ditë, ia fashiste disi kujtimin e së dashurës.

Ai kërkoi gjatë në grumbullin e cikërrimave të lëna prej saj, sepse deri në ditët e fundit të jetës ajo kishte blerë pa pushim, duke sjell për çdo mbrëmje një mall të ri dhe vendosi për gjerdanin e madh, që dukej t’i pëlqente asaj më shumë dhe që mund të vlente, mendonte ai, gjashtë apo tetë franga, sepse ishte punuar vërtet me një kujdes jo të zakonshëm për një të rremë.

E futi në xhep dhe vajti drejt ministrisë së tij duke ndjekur bulevardet, duke kërkuar një bizhuteri që t’i ngjallte besim.

Ai e pa një më në fund dhe hyri brenda, disi i turpshëm që po shfaqte kështu skamjen e tij, duke kërkuar të shiste një send me kaq pak vlerë.

– Zotëri, – i tha ai tregtarit, do të doja të di sa e vlerësoni ju këtë gjerdan.

Tregtari e mori atë, e vëzhgoi, e ktheu mbrapsht, e peshoi, mori një lupë, thirri ndihmësin e tij, i foli ca fjalë me zë të ulët, prehu gjerdanin mbi banak dhe e vështroi nga larg për të gjykuar më mirë pasqyrimin e tij.

Zoti Lantin, i zënë ngushtë nga tërë këto ceremoni, po hapte gojën për të thënë: “Oh, e di mirë që nuk vlen ndonjë gjë të madhe”, – kur bizhutieri vijoi:

– Zotëri, ky gjerdan vlen mes dhjetë dhe dymbëdhjetë mijë franga, por nuk do të mund ta blija nëse nuk më thoni origjinën e saktë të tij.

Vejushi zgurdulloi sytë dhe mbeti gojëhapur, duke mos kuptuar gjë. Por më në fund, shtoi: “Ju thoni… Jeni i sigurt?” Tjetri nuk e kuptoi habinë e tij dhe, me një ton të thatë, tha: “Ju mund të kërkoni gjetkë nëse ju japin më shumë. Për mua, kaq vlen, më e shumta pesëmbëdhjetë mijë franga. Ejani përsëri nëse nuk gjeni më mirë”.

Zoti Lantin, krejt idiot, e mori gjerdanin dhe doli, duke iu bindur një nevoje të turbullt për t’u gjendur vetëm dhe reflektuar. Por, me të dalë në rrugë, ai u mbërthye nga një nevojë për të qeshur dhe mendoi ”Budallai! Oh! Budallai! Sikur ta kisha besuar sidoqoftë! Ja një bizhutier që nuk di të dallojë të rremen nga e vërteta!”

Dhe ai hyri te një tregtar tjetër në hyrje të rrugës së Paqes. Me të parë stolinë, argjendari thirri:

– Ah! E njoh shumë mirë këtë gjerdan, këndej ka dalë, nga argjendaria ime.

Zoti Lantin, fort i turbulluar, pyeti:

– Sa vlen?

– Zotëri, e kam shitur njëzet e pesë mijë. Jam gati ta rimarr për tetëmbëdhjetë, kur të më keni treguar, në përputhje me urdhëresat e ligjshme, nga ju ka rënë në dorë.

Kësaj here, zoti Lantin mbeti krejt i shtangur nga habia. Dhe tha:

– Por… por, vëzhgojeni mirë, zotëri, deri tani kam besuar se ishte… e rreme.

Argjendari vazhdoi: – A mund të ma thoni emrin tuaj, zotëri?

– Po, menjëherë. Më quajnë Lantin. Jam nëpunës në Ministrinë e Brendshme. Banoj në “Rrugën e Dëshmorëve”, numër 16.

Tregtari hapi regjistrat, kërkoi dhe shqiptoi:

– Ky gjerdan, në të vërtetë, ka qenë dërguar në adresë të zonjës Lantin, “Rruga e Dëshmorëve”, 16, më 20 korrik 1876.

Dhe dy burrat u vështruan sy më sy, nëpunësi i shushatur nga befasia, argjendari duke nuhatur një vjedhës.

Ky i fundit tha:

– A mund të ma lini këtë gjerdan vetëm për njëzet e katër orë, do t’ju jap një faturë?

Zoti Lantin belbëzoi:

– Sigurisht që po. Dhe doli duke e palosur letrën që e futi në xhep.

Pastaj përshkoi rrugën, shkoi përgjatë saj, pa që kishte gabuar udhë, zbriti në Tuileries, kapërceu Senën, pa që ishte përsëri gabim, u rikthye në Champs-Elysées pa një ide të qartë në kokë. Përpiqej të arsyetonte, të kuptonte. E shoqja s’kishte mundur të blinte një send me një vlerë të tillë. – Jo, sigurisht. – Por atëherë, ishte një dhuratë! Një dhuratë ! Një dhuratë nga kush? Përse?

Ai ishte ndalur dhe rrinte në këmbë në mes të bulevardit. Një dyshim i tmerrshëm i përshkoi mendjen. – Ajo? – Por atëherë, të gjitha stolitë e tjera ishin gjithashtu dhurata! Iu duk sikur toka po dridhej; sikur një pemë, përpara tij, po rrëzohej, zgjati krahun dhe u shemb, pa ndjenja.

Erdhi në vete në një farmaci, ku e kishin shpënë kalimtarët. Tha që ta çonin në shtëpi dhe u mbyll brenda.

Ai qau deri natën vonë, me lot të mëdhenj, duke kafshuar një shami që të mos thërriste. Pastaj u shtri në shtrat, i shteruar nga lodhja dhe hidhërimi, dhe fjeti një gjumë të rëndë.

Një rreze dielli e zgjoi dhe ai u ngrit ngadalë për të vajtur në punë, në ministri. Ishte e vështirë të punoje pas tronditjesh të tilla. Ai u mendua atëherë, që mund t’i merrte leje shefit të tij dhe i shkroi. Pastaj mendoi se duhet të kthehej te bizhutieri dhe fytyra iu skuq nga turpi. Ndenji gjatë duke u menduar. Sidoqoftë, ai nuk mund ta linte gjerdanin te ky njeri, ndaj u vesh dhe doli.

Bënte kohë e bukur, qielli blu shtrihej mbi qytet, që dukej sikur buzëqeshte. Disa shëtitës shkonin përpara me duart në xhepa.

Duke i vështruar në rrugë, Lantin tha me vete: “Sa të lumtur jemi kur jemi të pasur! Me para mund të shkundim deri dhe hidhërimet, shkojmë ku të duam, udhëtojmë, argëtohemi! Ah, sikur të isha i pasur!”

Ai vuri re se kishte uri, ngaqë s’kishte ngrënë gjë që nga mbrëmja e kaluar. Por xhepi i tij ishte bosh, dhe atij iu rikujtua gjerdani. Tetëmbëdhjetë mijë franga! Tetëmbëdhjetë mijë franga! Po kjo është një pasuri e tërë!

Ai u fut në rrugën e Paqes dhe filloi të shëtisë lart e poshtë mbi trotuar, përballë argjendarisë. Tetëmbëdhjetë mijë franga! U mat të hynte nja njëzet herë, por turpi e ndalte gjithmonë. E, megjithatë, ai kishte uri, uri të madhe dhe asnjë kacidhe në xhep. Befas mori vendim, përshkoi rrugën duke vrapuar, që të mos i linte kohë vetes për t’u menduar dhe nxitoi për tek argjendari.

Me ta parë, tregtari nxitoi, afroi një karrige me një mirësjellje buzëqeshëse. Madje erdhën dhe vetë ndihmësit, të cilët e vështronin anash Lantinin, me hare në sy dhe në buzë.

Argjendari foli:

– Zotëri, jam informuar dhe nëse nuk keni ndërruar mendim, jam gati t’ju paguaj shumën që kam thënë.

Nëpunësi belbëzoi:

– Po, po, sigurisht.

Argjendari nxori nga një sirtar tetëmbëdhjetë kartëmonedha të mëdha, i numëroi, ia zgjati Lantinit, i cili nënshkroi një faturë të vogël dhe, me dorën që i dridhej, i futi paratë në xhep.

Pastaj, duke dalë, ai u kthye nga tregtari që vazhdonte të buzëqeshte dhe duke ulur sytë, tha:

– Kam… kam dhe stoli të tjera… që më vijnë… nga e njëjta trashëgimi. A do t’ju shkonte përshtat të m’i blinit edhe ato?

Tregtari u përkul:

– Po sigurisht, zotëri. Një nga ndihmësit doli jashtë për të qeshur lirshëm, një tjetër frynte hundët me forcë.

Lantini, i qetë, i kuq dhe i rëndë, shqiptoi:

– Do t’jua sjell.

Kur u rikthye te tregtari, një orë më pas, ai nuk kishte drekuar ende. Ata zunë t’i vëzhgojnë sendet një nga një, duke vlerësuar secilin. Pothuaj të gjitha vinin nga kjo argjendari.

Tani Lantini diskutonte vlerësimet, mërzitej, kërkonte që t’i tregonin librat e shitjes dhe fliste me zë gjithnjë e më të lartë ndërsa shumë rritej.

Vathët vlenin njëzet mijë franga, byzylykët tridhjetë e pesë, karficat, unazat dhe varëset gjashtëmbëdhjetë mijë, një dukat smeraldesh dhe safirësh katërmbëdhjetë mijë, një gur diamanti i varur në një zinxhir të artë, duke formuar kështu një gjerdan, dyzet mijë; e tëra kapte shifrën njëqind e nëntëdhjetë e gjashtë mijë franga.

Tregtari deklaroi me një çiltërsi tallëse:

– Kjo vjen ngaqë, një dikush, i bën të gjitha paratë bizhu.

Lantini shqiptoi hijerëndë:

– Kjo është një mënyrë si gjithë të tjerat për të investuar paratë. Dhe u largua, por pasi kishte vendosur me blerësin që të nesërmen të zhvillohej një kundërekspertizë.

Kur u gjend në rrugë, vështroi kolonën Vendome me një dëshirë për t’iu ngjitur, njëlloj sikur të kishte qenë një direk me ëmbëlsira në majë. Ndihej i lehtë për të luajtur me kaluça përsipër statujës së Perandorit të ngjitur lart në qiell.

Vajti të drekojë te Voisin dhe piu një verë për njëzet franga shishja.

Pastaj mori një pajton dhe bëri një shëtitje në Pyll. Vështronte karrocat me njëfarë përçmimi, i shtyrë nga dëshira për t’u thënë kalimtarëve: “Hej, jam i pasur tani. Kam dyqind mijë franga!”

Papritur iu kujtua ministria. Dhe urdhëroi ta çonin atje, hyri drejt e te shefi dhe i tha:

– Zotëri, kam ardhur të jap dorëheqje. Kam trashëguar treqind mijë franga.

Pastaj vajti t’ua shtrëngojë dorën kolegëve të vjetër dhe u tregoi për projektet e ekzistencës së tij të re, pastaj darkoi në një kafene angleze.

Duke u gjendur pranë një zotërie, që iu duk me sqimë, ai nuk mundi ta përballojë habinë, për t’i thënë, me njëfarë llastimi, se sapo kishte trashëguar katërqind mijë franga.

Për herë të parë në jetën e tij, ai nuk u mërzit në teatër dhe e kaloi natën me vajza.

Gjashtë muaj më pas, u rimartua. Gruaja e tij e dytë ishte mjaft e ndershme, por me një karakter të vështirë. Ajo e bëri të vuajë shumë. /Revista “Akademia”/Telegrafi/