By Nga Aurenc Bebja*, Francë – 22 Nëntor 2025
Revista belge “Le Patriote Illustré” ka botuar, me 11 shkurt 1962, në faqet n°18-19, një intervistë asokohe me mbretin Leka I në Zvicër, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Një intervistë ekskluzive.
Mbret në mërgim, Leka I i Shqipërisë ka jetuar vetëm 48 orë në vendin e tij.
“Duke respektuar pikë për pikë vullnetin e Atit tim dhe deklaratat që ai ka bërë gjatë mërgimit, riafirmoj solemnisht se përpjekjet tona do të synojnë vetëm çlirimin e Shqipërisë, dhe se forma kushtetuese e Shtetit do të zgjidhet atëherë kur populli shqiptar të ketë gëzimin e madh të rifitojë lirinë e vet, duke qenë kështu në gjendje të shprehet lirshëm dhe demokratikisht…”
Këtë proklamatë, princi trashëgimtar Leka, i bërë Leka I pas vdekjes së Mbretit Zog, atit të tij, e firmosi më 15 maj 1961 në Paris. Me vdekjen e Mbretit Zog mbyllej faqja e fundit e një romani të jashtëzakonshëm aventuresk, në kuptimin më fisnik të fjalës. Një roman i vërtetë kalorsiak…
Leka I është, në fakt, i biri i një presidenti republike që u bë mbret me dëshirën e popullit të tij. Ky fakt në vetvete është mjaft i rrallë dhe i çuditshëm sa të përmendet. Në të vërtetë, Ahmet Bej Zogolli, i cili luajti një rol të rëndësishëm në fatet politike të Turqisë rreth viteve 1920, u zgjodh president i Republikës Shqiptare më 1925. Ai e mbajti këtë detyrë deri më 1928, datë në të cilën u shpall mbret. Dhjetë vjet më vonë, Zogu I martohej me një konteshë hungareze shumë të hijshme, Geraldinë Apponyi, e cila i dha një djalë në vitin 1939, princ Lekën. Dy ditë pas lindjes, më 8 prill 1939, trupat e Musolinit pushtonin Shqipërinë e vogël. I shtypur nga numri, Zogu u detyrua të merrte rrugën e mërgimit. Mbretëresha Geraldinë, e transportuar në një barrelë, arriti me vështirësi kufirin grek. Pas disa vitesh në Egjipt, familja mbretërore u vendos në Francë, në Kanë, dhe, së fundmi, në Paris. I bërë mbret i shqiptarëve në maj 1961, Leka I kishte jetuar vetëm dy ditë në atdheun e vet… Një atdhe të cilit ai i kushton një kult të vërtetë, pa fshehur megjithatë pengesat e mëdha që e ndajnë nga froni i Tiranës.
NJË VEND SEKRET
Prej disa muajsh, Shqipëria zë një vend kryesor në “koncertin” e kombeve. Mosmarrëveshja e saj spektakolare me Moskën, afrimi i saj shumë i ngushtë me Pekinin, kanë bërë bujë. Drejtuar nga komunistë besnikë ndaj stalinizmit, “të ashpër” në kuptimin e plotë të fjalës, vendi është shumë vështirë i qasshëm dhe gazetarët perëndimorë që kanë arritur të kalojnë kufijtë e tij mund të numërohen me gishtat e njërës dorë. Enver Hoxha, njeriu i fortë i regjimit, është aq larg Lekës I sa Çang Kai-Sheku (Tchang Kaï-Chek) është larg Maos. I riu sovran e di këtë shumë mirë; ai që thoshte në proklamatën e majit 1961: “Ndihem plotësisht përgjegjës për barrën që rëndon mbi supe…”
Në fund të vitit 1959, patëm rastin të takonim princin në Kanë, në shtëpinë e prindërve të tij. Në atë kohë, Leka vazhdonte studimet e tij në Zvicër, një vend që ai e pëlqen veçanërisht, në Villars-sur-Ollon, për të qenë të saktë. Ne e takuam sërish pak ditë më parë në Lozanë, gjithmonë po aq i qetë, i matur dhe i rezervuar. Ai na priti duke buzëqeshur nga lartësia e tij prej 2,08 metrash dhe na deklaroi se “nga respekti për neutralitetin helvetik, ai nuk do t’u përgjigjej pyetjeve me karakter politik”. Edhe pse ky kufizim e ngushton kuadrin e intervistës, na u duk interesante ta pyesnim mbretin e ri për edukimin e tij, studimet, aktivitetet dhe, natyrisht, dashuritë e tij…
POPULLI DO TË VENDOSË…
— Studimet i kam bërë fillimisht në Aleksandri, në Egjipt, vend ku familja ime jetoi për disa vite nën sundimin e mbretit Faruk. Pas Villars-sur-Ollon, kalova dy vite në Akademinë Ushtarake të Sandhurstit. Që atëherë, interesohem kryesisht për shkencat politike dhe historinë, dhe ndjek kurse në Sorbonë. Por çështjet shqiptare më zënë pothuajse gjithë kohën, dhe çdo ditë e më shumë…
— Po çështjet shqiptare?
— Unë merrem, së bashku me nënën time, me veprat e ndihmës në favor të refugjatëve të panumërt shqiptarë të shpërndarë në mbarë botën. Pa dyshim që nuk e dini se numri i këtyre refugjatëve është pothuajse i barabartë me popullsinë e vendit tim, rreth 1,5 milionë banorë. Çdo ditë, të arratisur të rinj kalojnë kufijtë e Greqisë dhe Jugosllavisë. Së fundi, 400 shqiptarë kanë arritur suksesin e jashtëzakonshëm të kalimit jashtë vendit…
— A jeni i informuar për situatën aktuale në Shqipëri?
— Kam informacione.
— Me vdekjen e babait tuaj, ju u bëtë automatikisht mbret. A e di populli juaj këtë?
Leka I buzëqesh dhe përgjigjet shumë diplomatikisht: “Ngjitja ime në fron u bë në përputhje me kushtetutën mbretërore shqiptare. Por ajo duhet të ratifikohet nga populli shqiptar. Kur situata të më lejojë të kthehem në vendin tim, do të organizohet një plebishit. Populli do të zgjedhë midis Monarkisë dhe Republikës…”
— Kush do ta organizojë këtë plebishit?
— S’ka rëndësi, në të vërtetë! Ai mund të organizohet nga parlamenti shqiptar ose nga Kombet e Bashkuara. E rëndësishme është që çdo qytetar të mund të shprehet lirshëm, pa asnjë lloj detyrimi. Për momentin, gjithçka që mund të bëj në favor të vendit tim, po e bëj…
— Le ta ndryshojmë temën, Madhëri. A jeni i fejuar?
— Jo nuk jam. Thashethemet publike më fejojnë shpesh me këtë apo atë princeshë. Së fundi, disa gazeta kanë folur për “fejesën” time me princeshën Ferial, vajzën e mbretit Faruk të Egjiptit…
— Dhe ç’mund të thoni për këtë?
— Nuk e kam parë më princeshën Ferial që nga mosha gjashtë vjeç!
Për momentin, Leka I, 23 vjeç, nuk duket të mendojë shumë për martesën. Ai e ndan kohën e tij midis studimeve — flet rrjedhshëm gjashtë gjuhë dhe njeh në mënyrë të admirueshme historinë e vendeve ballkanike — dhe veprimtarisë së tij në krye të një Shqipërie në mërgim, duke pritur që evolucioni i situatës së përgjithshme t’i mundësojë t’i afrohet një vendi për të cilin nuk injoron asgjë falë veprimtarive, studimeve dhe lidhjeve të tij, pavarësisht faktit që ka jetuar aty vetëm 48 orë.
G. GYGAX
