By Nga Aurenc Bebja*, Francë – 27 Tetor 2023
“La Liberté” ka botuar, të hënën e 1 janarit 1912, në ballinë, një recension për “Martesën e Lejlës — Le mariage de Leïla”, romanin e Gjon Krujës (Faik Konicës), të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Recension i librave
Gjon Kruja : Martesa e Lejlës.
Romani i Z. Gjon Kruja ka thjeshtësinë dhe moralin e një imazhi të Epinalit dhe na kthen në ato lexime të shëndetshme ku fëmijëria jonë mësoi se të mirët triumfojnë dhe të këqinjtë mposhten, se mosinteresimi dhe ndershmëria e gjejnë gjithmonë shpërblimin e tyre, dhe mori kaq shumë mësime të tjera të shkëlqyera që i dhanë asaj një ide krejtësisht të rreme për jetën. Por çfarë do të ishte fëmijëria nëse ajo nuk do të kishte këtë iluzion të besimit se gjithçka është e mirë dhe ta dinte tashmë se njerëzimi është i keq ?
Shqiptari Vangjeli, një bankier i pasur nga Trieste, pasi humbi herët gruan, mbeti vetëm me vajzën e tij, Lejlën, një e re e bukur, sharmante, e mirë, inteligjente, e butë dhe simpatike, e cila flet rrjedhshëm shqip, gjermanisht, italisht, anglisht dhe frëngjisht, ka mësuar në Romë për të pikturuar, në Milano për të kënduar, në Londër për të kalëruar, i bie pianos mrekullisht, kërcen për të të kënaqur dhe vishet me një elegancë shumë pariziane. “Lejla i bëri të gjitha këto gjëra me modesti, pa pretendime dhe nuk donte aspak të eklipsonte vajzat e tjera të reja”, thotë Z. Gjon Kruja, i cili ka ditur të huazojë nga autorët e legjendave të imazheve të Epinalit fjalinë e tyre të vogël të drejtë, të bashkuar, të ngushtë, të ftohtë, të sheshtë dhe naive.
Kur bankieri i pasur shqiptar Vangjeli kupton se vajza e tij Lejla është në moshë për tu martuar, ai i deklaron asaj se do t’i japë për bashkëshort të riun për të cilin i rreh zemra.
— “Janë, i tha ai, dy të rinj që të pëlqejnë shumë, por ti nuk di cilin të zgjedhësh, sepse zemra jote e vogël përplaset mes të dyve. Njëri është kapiteni i pashëm Fritz, djali i gjeneralit Krantz, i cili deri vitin e kaluar ishte guvernator ushtarak i Triestes; tjetri është Teodori i vogël, i biri i Kontit Dumb.”
Lejla është shumë e habitur nga ky këndvështrim i babait të saj i cili ia lexon shpirtin si në një libër të hapur.
— “Vërtet, baba, u përgjigj ajo, nuk mund ta kishe marrë me mend më saktë, të dy më pëlqejnë shumë dhe të dy flirtojnë me ngulm rreth meje. Besoj se janë të rinj shumë të mirë, nga familje të mira dhe shumë të pranueshme.”
— “Është e vërtetë, vazhdon Vangjeli i mirë, por meqë të dy pretendentët janë në Vjenë, është thelbësore që të shkojmë dhe t’i takojmë atje, sa më shpejt të jetë e mundur, për ta studiuar çështjen së bashku dhe, për mua, për të marrë vesh për sjelljen e tyre, për të parë se çfarë jete bëjnë në këtë kryeqytet, nëse janë të rinj të rregullt dhe jo si shumë nga ata të moshës së tyre që e kalojnë kohën duke luajtur letra e duke u shoqëruar me shoqëri të këqija. Më pas, ti do të mund të zgjedhësh mes të dyve me vetëdije.”
— “Babai im i mirë, i përgjigjet Lejla e urtë dhe e bindur, do të marr me sy mbyllur atë që të pëlqen më shumë, sepse dua që ne të tre të jetojmë bashkë gjithë jetën.”
— “Epo, përfundoi bankieri i denjë, bëhu gati, paketo bagazhet që të ikim nesër, merr disa fustane dhe nga ato më modestet që ke, mos merr asnjë bizhuteri, sepse, për të zbuluar se cili nga këta dy burra të do për veten tënde dhe jo për paratë e tua, duhet të dukemi të varfër, të pretendojmë se kemi humbur gjithë pasurinë tonë dhe se kemi ardhur në Vjenë për të fituar jetesën tonë.”
Siç mund ta imagjinoni fare mirë, dashuria e kapitenit të pashëm Fritz dhe Teodorit të vogël, e vënë në këtë provë të ashpër, nuk reziston; ata thjesht intersohen për pajën. Por, në katin e gjashtë të shtëpisë së thjeshtë ku janë strehuar Vangjeli i zgjuar dhe Lejla e ëmbël, ata gjejnë në personin e fqinjit të tyre, piktorin e ri shqiptar Gjin Lezi, një artist me talent të madh dhe pasuri të vogël, shembull arritjeje me të gjitha virtytet. Duke kuptuar që Gjin Lezi e do vajzën e tij për atë çka ajo është, Vangjeli do të jetë i lumtur t’ia japë atë dhe Lejla e miraton me kënaqësi këtë plan martese.
Por kapiteni i pashëm Fritz dhe Teodori i vogël, pasi kanë zbuluar hilen e Vangjelit të vjetër, duan të rifitojnë terrenin e humbur dhe të përfshihen në makinacione urryese kundër Gjin Lezit, të cilat dështojnë falë mprehtësisë së Princit të Shqipërisë, i cili u shfaq papritur për t’u bërë aleat i të dashuruarve të mirë të përndjekur nga pretendentët e këqij. Dhe gjithçka është mirë kur përfundon mirë : “Të sapomartuarit, pasi kaluan një muaj mjalti të këndshëm dhe vizituan Parisin, Londrën dhe qytete të tjera të mëdha të Evropës, u kthyen në Trieste, ku jetojnë me Vangjelin dhe nënën e Lezit, duke jetuar shumë të lumtur dhe të respektuar nga të gjithë.” Ne duam të shpresojmë që, sipas formulës së zakonshme, ata do të kenë “shumë fëmijë”. Jeta është e bukur !
Z. Gjon Kruja është një i huaj (duke gjykuar nga disa të dhëna, mund të mendojmë se është me origjinë nga Shqipëria) dhe ekzotizmi i tij tradhtohet nga shumë formulime frazash, që në frëngjisht duket një korrigjim dhe që një rishikim miqësor mund ta kishte ndryshuar lehtësisht. Sido që të jetë, ja një roman që nuk do të mbijë ide të këqija në mendjet e lexuesve të rinj për të cilët, pa dyshim, autori e ka kompozuar.
Blogu © Dars (Klos), Mat – Albania
