By Nga Aurenc Bebja*, Francë – 21 Korrik 2024
Revista polake “Głos Poranny” ka botuar, më 22 dhjetor 1929, në faqen n°2, rrëfimin e rallë të Aleskandër Moisiut për fëmijërinë në Durrës dhe dëshirën e tij për t’u arratisur në Korfuz, të cilin, Aurenc Bebja, nëpërmjet Blogut “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Aleksandër Moisiu
Kur numërova deri në shtatë…
“Po i numëroja flokët… ose më mirë nuk po i numëroja, se nuk i kisha numëruar ende deri në shtatë. Unë tashmë shkova në shkollë, por në Durrës (“Dyrrahu” i lashtë i romakëve të lashtë – në Shqipëri – në detin Adriatik). Aty mësova shkrim e këndim, por jo në gjuhën amtare, italisht, por në shqip dhe greqishten e re.
Veç kësaj, shkolla në Durrës nuk ndryshonte shumë nga shkollat e vendeve perëndimore apo veriore — ishte e bollshme, e ajrosur mirë, me klasa të vogla, — vetëm se mësuesi mbante një plis të kuq në kokë në vend të një kapeleje. — Nxënësit bënin të njëjtën gjë, por ata kryesisht vinin zbathur në shkollë. Vetëm disa nga nxënësit mbanin plis dhe vishnin çizme. Dhe unë, mes tyre, me sa duket, këto plisa tërhoqën njëri-tjetrën, sepse ne të pestë, djem me plis, lidhëm menjëherë miqësi, kopjuam detyrat e njëri-tjetrit, ndihmuam njëri-tjetrin me sugjerime, “luanim sa më shumë pas shkollës”, shkëmbyen shprehje miqësie, rriheshim me njëri-tjetrin, — me pak fjalë, bëmë gjithçka që sjell një lidhje intime.
Por Durrësi ishte i vogël, shumë i vogël, mjetet e komunikimit ishin turpësisht të ngadalta; Përveç disa kuajve të shpejtë arabë që qëndronin dhe galoponin në shërbim të personaliteteve të caktuara të qytetit, kishte vetëm qerre buajsh.
Dhoma ime kishte pamje nga deti, kështu që unë mund të shihja anijet që vinin e shkonin; ato vinin nga Trieste dhe po shkonin në Korfuz. E njihja mirë Triesten, aty ku linda : atje isha ulur në një vagon, në një tramvaj, atje pashë edhe në Stacionin e Jugut një përbindësh të tillë, duke fishkëllyer me një zhurmë skëterrë dhe duke nuhatur tmerrësisht – një lokomotivë – jo, Trieste nuk më tundoi. Por Korfuzi, — çfarë është Korfuzi?… Shpesh rrija pranë babait, ndërsa ai luante letra me shokët e tij. E dëgjoj shpesh fjalën “Korfuz”. Fjala në rrugë ishte: “Korfuzi”… Kapiteni i një anijeje me vela greke, që ishte mik me ne, po na sillte “sulltane” të mëdha nga “Korfuzi”, duke nxituar me një ritëm të çmendur porti, më rrëzoi sepse duhej të arrinte në anijen që shkonte për në “Korfuz”, një vajzë lozonjare, e lidhur me mua “nga Kislel”, më tregoi një histori nga “Korfuzi”, duke lavdëruar hënën vendase në greqisht. Une e di akoma tekstin dhe melodinë : “O Argira Panselinos!” Ajo rrotulloi sytë nga gëzimi me fjalën “Korfuz”… Është e qartë si dita : Më duhet të shkoj në Korfuz.
Bëra komente përçmuese për Durrësin dhe miqtë e mi me plis për pjesën tjetër të botës që e njihja tashmë. Mendova për portet që kishte hasur vapori Lloyd’s gjatë rrugës për në Trieste : Zara, Spalatto, Sebenico, Kotorri, Tivari, Ulqini… E gjithë kjo nuk ishte asgjë, e denjë për vëmendje… Është e lehtë të përjashtohen të gjitha këto qytete. Ai nuk e humbi qëllimin. Kishte tashmë njëfarë besimi tek unë, ndjeva forcën time dhe bërtita : “Korfuzi është i bukur, më i bukuri në botë!”
As që u mundova të bindja shokët e mi se Durrësi, me qerret e tij të buallicave të pista, të ngadalta, si kërmilli, ishte i mërzitshëm dhe i padenjë për ne… Por Korfuzi! Duhet të shkojmë në Korfuz : ramë dakord për këtë, ramë dakord si kurrë më parë, siç nuk kanë bërë kurrë të rriturit.
— Por — tha njëri prej nesh — si të shkojmë në Korfuz?
Më duhet të pranoj se kjo pyetje disi e paarsyeshme, ndonëse e pranoi plotësisht rëndësinë e saj, më vuri paksa në humor të keq, ngatërroi konceptin tim dhe e vuri në rrezik rolin tim drejtues. Propozimet vijuan njëra pas tjetrës..
— Ne do të vjedhim një varkë, do të dalim kontrabandë mbi një vapor (avullore), do të pimë një gotë dhe do të largohemi! Të gjithë do të lidhemi me një litar pas anijes.
— Por balenat? — një nga djemtë më frikacakë u tmerrua…
Mbajta ekuilibrin tim të hekurt dhe qëndrova i zymtë, si një re e rëndë dhe e errët. I lashë të bërtisnin dhe më pas zbulova zgjuarsinë time :
— Asnjë vapor, asnjë varkë, asnjë notar dhe asnjë peshkaqen fare? Nuk do të na rrëzojnë…
Fillova duke skicuar diçka midis një aeroplani dhe një anijeje me vela; transport i rehatshëm si një karrocë, i shpejtë si një dallëndyshe, i lehtë si një pendë; dhe nuk do të kem frikë as nga dallgët as nga retë! I premtova se “aparati” do të ishte komplet gati për mëngjesin e së hënës… Kur prindërit e mi të dashur janë ende në gjumë, ne do të dalim fshehurazi nga shtëpitë tona herët në mëngjes, do të presim në port, pranë kalatave të mjera prej druri dhe do të fluturojmë për në… Korfuz! Betohemi solemnisht: E hënë, para lindjes së diellit, largohemi nga komoditeti i shtëpisë, largohemi nga Durrësi i mjerë. U betuam, morëm zotimin tonë.
Ditët në vijim — tre në mos gaboj — ishin ditë të vështira. Më pas vura re diçka si pagjumësi dhe mungesë oreksi. E lidha veten me një betim se do të ndërtoj aparatin e lartpërmendur, por, o Zot, nuk kam qenë kurrë vetëm! Motrat e mia në shtëpi (unë isha fëmija më i vogël) vazhdonin të më tallnin për shkak të këtij mendimi të turpshëm dhe fytyrës time të zymtë dhe më thërrisnin Sokrat… Në mendjen time grisja çarçafë dhe çmontoja dërrasat, shkatërroja arkat e zbrazëta, djegja qymyr dhe alkool të kontaminuar, por asgjë nuk doli prej saj në realitet — vetëm në ëndrrën time fluturova mjaft lart. I shmanga me guxim vështrimet pyetëse të shokëve të mi të fluturimit: Heronjtë nuk thonë ah, ai thotë… Në shkollë, asnjë nga „fluturuesit” tanë nuk iu përgjigj pyetjeve të mësuesit — çfarë kuptimi ka të dish se sa bën 2 herë 2, ose që Zoti e krijoi botën në gjashtë ditë, ose që kryeengjëjt me krahët e mëdhenj të shndritshëm të luleradhiqeve ruajnë portat e parajsës… Ha-ha, mund të qeshësh me të madhe!
Të dielën — një ditë para fluturimit — më duhej të shkoja për një shëtitje nëpër qytet me babanë dhe vëllezërit e motrat, si një qen që ndoqa lart e poshtë kodrave, dhe në mbrëmje më zuri gjumi si një urith.
Është e hënë, murmuritjet ma prishën gjumin e thellë herët në mëngjes, nga dritarja e hapur ranë gurë në dhomën time — u zgjova — dhe e kuptova!
Shumë shpejt qëndrova para shokëve të mi, të cilët më kërkuan një varkë me vela ajrore, për të cilën nuk pata përgjigje. Të gjitha këto duhet t’i dija edhe unë: „pollezki”, kulakët, shqelmat. Fytyra më ishte gërvishtur, qime të panumërta m’u shkulën; çunat që gufonin nuk dinin mëshirë. Qëndrova aty, duke mos u mbrojtur, duke mos iu kundërpërgjigjur me goditje apo gërvishtje, e durova dënimin, vetëm duke mërmëritur në mënyrë profetike :
— E megjithatë ajo do të shfaqet, do të jetë aty!
Thjesht “Galileo Galileu!”…
Pas këtij gjykimi përmbledhës, u tërhoqa zvarrë në shtrat dhe kur dielli ishte tashmë lart në horizont, u zgjova nga stuhitë :
— Aleksandër, si dukesh? Sandrini Sandruccia! Pesoro! Angelo kush të ka gërvishtur? Kush të ka dhënë kaq shumë goditje? Kush të ka shkulur flokët?
Plot ide, si fëmijët, fajësova macet dhe minjtë, mushkonjat dhe madje edhe akrepat… Më shëruan dhe ushqyen me kujdes. Megjithatë, babai im kishte aq shumë besim tek unë, sa mendoi se po pija dhe më rrahu.
Më vonë, jo shumë kohë pas kësaj — nuk jetoja më në Shqipëri — u bë realitet ajo që ëndërronte djali shtatëvjeçar : Bleriot! Inxhinieri nga Cambrai, Louis Blériot, ishte gjeniu i tij që e shpiku atë — makinën time, ishte dora e tij që e drejtoi në qiell mbi Kanalin La Manche. E përshëndeta ngrohtësisht mikun tim Blériot : frymëzimi i zjarrtë dhe respekti për të gjitha mendimet e mia kurorëzoi ballin e heroit, por një gjethe dafine, një gjethe shumë e vogël, dërgoi mendimet e mia krenare drejt djalit shtatëvjeçar të Durrësit të vogël me buallin e tij të ngadaltë…”
