By Nga Aurenc Bebja*, Francë – 28 Shkurt 2024
Gazeta e përjavshme franceze “VU” ka botuar, të mërkurën 16 gushtit 1939, fotografitë dhe intervistën ekskluzive realizuar asokohe me mbretin Zog dhe mbretëreshën Geraldinë, gjatë ekzilit të tyre në kështjellën e La Maye, të cilat, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, i ka sjellë për publikun shqiptar :
Një mbrëmje në mesin e mbretërve në mërgim
Zogu dhe Geraldina në kështjellën e La Maye
Foto n°1 : Kështjella e La Maye, pranë Versajës, duket se ka për qëllim të strehojë mbretërit në mërgim. Pas Dukës dhe Dukeshës së Windsor-it, janë sovranët e Shqipërisë ata që e banojnë. Në plan të parë – oh ironi – Mercedezi që Hitleri i dhuroi çiftit mbretëror për martesën e tyre në 1938. — Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
« Traditat e mikpritjes franceze ishin të njohura edhe para se fati të bëhej i hidhur për ne ». Kështu i priti gazetarët e « VU–së » mbreti i rrëzuar nga froni i Shqipërisë, Zogu I.
Kjo është padyshim arsyeja pse, pas një largimi të nxituar nga Tirana, kur tre muaj më parë, italianët pushtuan Shqipërinë dhe pas një udhëtimi plot ngjarje që e çoi familjen mbretërore në Greqi, Turqi, në Angli dhe Holandë, pikërisht ajo erdhi në Francë për të kërkuar paqen dhe prehjen për të cilën ajo dëshironte.
Në mjedisin e mrekullueshëm të Ile-de-France, në kështjellën e La Maye, sovranët vlerësuan bujarinë franceze me vlerën e saj të vërtetë dhe harruan gradualisht, nëse jo fatkeqësinë e tyre, të paktën frikën dhe pasigurinë që kanë qenë fati i tyre për disa muaj.
Kështjella e La Maye, në Versajë, është një rezidencë e bukur me një stil disi të pasaktë, pasi pamja e Luigjit XIII është e përzier me « pajisje » të të gjitha periudhave; është një banesë shumë e këndshme dhe një farë rehatie që një sovran, sidomos në mërgim, nuk mund të mos e vlerësonte. Një park i stilit francez shtrihet rreth e qark kështjellës me rrugica të shtruara mirë, lëndina të gjelbra të flakta dhe shporta të shumta me lule.
Mezi kishim bërë njëzet metra kur lajmëruan ardhjen tonë dhe oborrtarët e shumtë me mustaqe të zeza të egra dhe me çehre shumë “shqiptare” dolën me shpejtësi. Ata na përshëndesin me mirësjelljen më të madhe, me duart në nivelin e zemrës, por nuk na lënë të ecim drejt kështjellës para se t’u tregojmë letrat kredenciale, domethënë të ekspozojmë të gjitha letrat që do të na lejojnë të shohim Mbretin Zog I, gruan e tij, Mbretëreshën Geraldinë dhe anëtarët e familjes së tij.
Ky formalitet i realizuar, është një gardë nderi e vërtetë që na shoqëron deri në hajatin e kështjellës ku kalojmë në duart e « shqiptarëve » të tjerë. Dhe ne futemi në një sallon të madh ndenjeje, të mobiluar me shije dhe kërkime, dhe i dekoruar me disa sixhade (tapiceri) dhe panele të bukura të shekullit të XVII-të që mund t’i atribuohen Poussin-it.
Një piano e madhe është ende e hapur. Duke u mbështetur pak, mund të lexohet titulli i melodisë që një dorë mbretërore, pa dyshim, po deshifronte në stendën muzikore… Kënaqësi dashurie… Mbi piano, nën disa buqeta të mrekullueshme me lule, fotografi të shumta u tregojnë vizitorëve fytyrat e mikpritësve aktualë të La Maye, familjarëve të tyre, shtëpitë e tyre në Tiranë dhe Shkodër, përpara se Italia t’i detyronte të hiqnin dorë nga të gjitha pasuritë e tyre të paluajtshme.
Përmes dritareve të mëdha, ne shohim një peizazh fisnik dhe simpatik, pemë që dridhen lehtë në flladin e mbrëmjes dhe befas, në fund të rrugës qendrore, një Mercedes i mrekullueshëm duke ecur drejt kështjellës, duke bërë një kthesë dhe duke u ndalur para shkallëve të hyrjes.
Nga këndvështrimi ynë shohim një grua të re simpatike që zbret me një pallto të bardhë, me krahët plot me pako. Me nderimin mbresëlënës të këtyre oborrtarëve që nxitojnë, kuptojmë se është mbretëresha. Një minutë ajo po flet me njerëzit e saj; e dëgjojmë duke i kërkuar shoferit të saj « pakon e farmacisë për princin ». Ai ia jep, duke i thënë thjesht: « E mora për pesëmbëdhjetë franga, zonjë », pastaj ajo zhduket nga sytë tanë dhe ne kemi edhe një herë vetëm kohën e lirë të admirojmë pikturat, dyshemetë me parket, llambadarët dhe të mendojmë mbi fatin e çuditshëm të Mbretit Zog I.
Foto n°2 : Mbretëresha Geraldinë kthehet në kështjellën e La Maye pas një dite pazari në Paris. Ajo shkoi për të marrë ilaçe për djalin e saj, Princin e Kurorës Aleksandrin. Kur doli nga makina, mbretëresha u përshëndet në stilin shqiptar nga një oborrtar… — Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
Princi Hysen
Por pritja jonë nuk do të jetë e gjatë. Një i ri shtatlartë sapo ka hapur derën e sallonit dhe na thotë se mbreti dhe mbretëresha do të vijnë menjëherë. Ky i ri, me një fytyrë të rregullt dhe një buzëqeshje të gëzuar, është Princi Hysen, djali i një prej motrave të Mbretit Zog.
Princi Hysen është shumë elegant, i gëzuar dhe i sjellshëm. Asgjë që e bën Parisin kaq simpatik nuk duket të jetë e panjohur për të. Ai është shumë i interesuar për garat me kuaj dhe makinat e garave dhe na tregon se çfarë gëzimi dhe admirimi i japin « rrugët e mrekullueshme franceze ».
Foto n°3 : Nipi i preferuar i mbretit, Princi Hysen, është një sportist… Rrugët e Francës i duken të mrekullueshme dhe udhëton mbi to me shpejtësi të madhe me makinën e tij “grand tourismo”. — Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
Një shambellan (oborrtar), i ndjekur nga një tjetër, ndërpret bisedën pas disa minutash, jo më parë se të vëmë re se Princi Hysen është një diplomat i shkëlqyer pasi ai dinte, pa u dukur se ishte i kujdesshëm, çdo herë të shmangte çdo aludim për mbretin, për mbretëreshën, për fatkeqësitë e tyre të fundit dhe, në momentin kur shambellanët njoftojnë ardhjen e sovranëve, ai na rrëfen : « Mbreti dhe mbretëresha do t’ju thonë, pafundësisht më mirë se nuk mund ta kisha bërë vetë, gjithçka që ka të bëjë me ta. »
Zogu dhe Geraldina
Mbretëresha Geraldinë hyn e para, e veshur e gjitha në të zeza, por fytyra dhe duart e saj me thonj të kuq të ndezur nga e bardha e një jake të prerë dhe kyçet e duarve të çelura në kurorë. Ajo është shumë e gjatë, shumë e hollë, me një çehre të bukur, sy që në fillim duken të errët, por në dritë, duhet të jenë blu e thellë; flokët janë ngjyrë kafe, të rregulluara në një aureolë rreth fytyrës. Ajo duket tejet e re dhe lëvizjet e saj kanë ende hirin e adoleshencës. Ajo mban bizhuteri të admirueshme : byzylykë të rëndë dhe verbues me shkëlqim brilant, të vetmuar me një zjarr të mrekullueshëm. Këmba e hollë, kyçi i harkuar, ajo ka shumë stil. Ajo ecën drejt nesh me dorën e shtrirë dhe na thotë, me frëngjishten më të pastër dhe plot buzëqeshje: « Jam e kënaqur që ju takoj. Më falni, zotërinj, që ju mbajta në pritje, më duhej të ndërrohesha dhe të shihja djalin tim. »
Foto n°4 : « Përshëndetje, zotërinj, » u tha mbreti dhe mbretëresha gazetarëve tanë ndërsa hynë në sallonin e ndenjes të kështjellës La Maye, « dhe fotografoni sa të doni. » — Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
Pas saj, shfaqet Mbreti Zog I. E vërteta na detyron të themi se ai nuk duket se i ka përballuar ashpërsitë e mërgimit dhe shqetësimet e atdheut të tij të humbur me të njëjtën forcë si mbretëresha Geraldinë. Ai është i hollë, me mustaqe të varura, një çehre të zbehur dhe me sy të shqetësuar; i shikon aparatet fotografike me një mosbesim të padiskutueshëm. Ne duam t’i themi: « Mos u shqetësoni, zotëri, ne jemi në Francë këtu. » Por ne e dimë që Zogu I nuk e kupton frëngjishten.
Foto n°5 : Melankolikë, sovranët shikojnë teksa fotografohen, disa nga suveniret personale që mundën të sjellin nga Shqipëria pavarësisht largimit të tyre të nxituar… — Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
Ai është veshur në mënyrë elegante me një kostum gri. Këtu ai thërret një shambellan (oborrtar) dhe i thotë disa fjalë, pastaj kthehet nga ne dhe na flet. Mbretëresha Geraldinë përktheu fillimisht: « E gjej veten të lumtur që jam në Francë. Është një vend fisnik dhe bujar, prestigji i të cilit është shumë i madh në Shqipëri », më pas ajo pyet nëse flasim anglisht dhe kështu biseda do të vazhdojë në atë gjuhë.
Mbreti shmang me kujdes çdo aludim politik dhe kjo është e kuptueshme. Ai na tregon vetëm se pas largimit nga Tirana është pritur shumë mirë kudo, por që udhëtimet e shqetësonin për shëndetin e mbretëreshës Geraldinë dhe djalit të tyre, Princin e vogël Aleksandër, i cili është vetëm disa muajsh. Kur shqipton emrin e të birit, zëri i tij, natyrisht mjaft i ngjirur, merr lakim të një butësie mahnitëse dhe, ndonjëherë, madje buzëqesh.
Projektet
Ai nuk e fsheh kënaqësinë që më në fund u vendos tek ne dhe na thotë se Parisi, që sapo e ka parë, me qiellin dhe dritën e tij i kujton Vjenën ku ka jetuar shumë. Ai është shumë i lumtur që pak më vonë do të mund të vizitojë Francën…
« Kur isha i ri, » shton ai, « ishte një prej dëshirave të mia më të mëdha. Unë kurrë nuk kisha mundur ta realizoj atë. U deshën rrethana tragjike që të njoh vendin tuaj. »
Ai tund kokën dhe shton me kënaqësi : « Ky do të jetë kompensim.» Ky është i vetmi aludim që ai do t’i lejojë vetes për fatkeqësitë e tij.
Ushtria franceze e intereson shumë. Një nga nipërit e tij, Princi Salih, ishte student në Saint-Cyr dhe, pa dyshim, i fliste me admirim për ushtarët tanë.
Ai na përgjigjet me dashamirësi kur e pyesim nëse ka mundur të sjellë me vete bashkatdhetarë dhe disa nga gjërat që i vlerësonte më shumë.
« Po, » tha ai, « rreth njëzet shqiptarë. Pak objekte, vetëm disa piktura, disa suvenire të çmuara, shtatë automobila duke përfshirë këtë — a tregohet ironik ? nuk e dimë, sepse fytyra e tij ka mbetur e ngrirë — të cilën kancelari Hitler më dhuroi në vitin 1938, si dhuratë martese. »
Dëshirën tonë për ta fotografuar, ai e pranoi me kënaqësi, por ne nuk arritëm ta bënim të buzëqeshte. Ishim gati të dorëzoheshim kur nga dera e sallonit dëgjuam një cicërimë të lehtë të përzier me këngën e përgjumur të zërit të një gruaje. Princi Aleksandër, në krahët e dados së tij, u kthye në djepin e tij.
Foto n°6 : Por ja ku po buzëqeshin sepse dëgjuan tej derës cicërimat e princit të vogël Aleksandër që dadoja po përkund në dhomën tjetër. — Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
Mjafton kjo pëshpëritje. Mbreti gëzohet… Mjerisht! ne nuk do të mund ta shohim princin e kurorës.
« Ai është shumë i vogël, » na tha mbretëresha Geraldinë. Dhe ajo na dhuron një buzëqeshje të hirshme, si për të kërkuar falje, kur shambellani (oborrtari) i tregon orën dhe i thotë se princeshat, kunatat e saj, e presin atë dhe mbretin për shëtitjen e përditshme para darkës.
Foto n°7 : Çdo ditë, para darkës, familja mbretërore shëtit në park… Peizazhet e Ile-de-France ua zbutin kujtimet e Tiranës dhe maleve madhështore të Shqipërisë; nga e majta në të djathtë Princesha Maxhide, motra e Zogut, mbretëresha, mbreti dhe tri motrat e tjera të sovranit, princeshat Myzejen, Senije Abid dhe Ruhije. — Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
Dalim, por në hajat hasim një zonjë të një farë moshe, me pamje të vendosur, që duket si në shtëpinë e saj këtu dhe nga një derë e mbyllur dëgjojmë zërin e mbretëreshës Geraldinë: « Përshëndetje, nënë! »
Foto n°8 : Nga Parisi, ku jeton prej shumë vitesh, nëna e mbretëreshës Geraldinë, zonja Giraud, vjen çdo ditë për të vizituar vajzën dhe dhëndrin. — Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
MARC ANDRAL
Foto n°9 : Mbreti dhe mbretëresha jetojnë në kështjellën e La Maye me katër motrat e sovranit dhe disa anëtarë të tjerë të familjes mbretërore. Këtu është princesha Myzejen e ndjekur nga nipi i saj Princi Hysen. — Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
Foto n°10 : Mbreti dhe mbretëresha presin shumë miq nga të gjitha shtresat e jetës dhe të të gjitha besimeve. Edhe këtë « prift të vogël » me mjekër. — Burimi : gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France
