By Nga Dr. Bledar Kurti
Ka një pafundësi thëniesh të mençura, teza, libra dhe observime filozofie, disertacione, leksione, tablo, këngë, filma, dokumentarë, mijëra faqe prozë e poezi për lirinë. Mendjet më të ndritura të historisë së njerëzimit e kanë hulumtuar e kumtuar deri në bërthamë sipas perceptimit të tyre klasik, humanist, iluminist, modern e post-modern, konceptin e lirisë, e ndër epoka vetë liria ka qenë pasuria më e çmuar, e cila, siç na e dëshmon historia e shkruar njerëzore, duket se nuk është arritur kurrë në formën e saj të plotë.
Çuditshëm, si popujt e pushtuar e të skllavëruar, ashtu edhe shtetarët dhe individët e shoqërive të etiketuar si të lira, mund të dallojnë në qasjen e tyre ndaj lirisë, por në thelb duket se ajo mbetet gjithnjë e munguar. Dikur apo diku liria matet me shprehjen e fjalës, dikur e diku tjetër ajo zhvlerësohet në fuqi pasi fjala shprehet me tepri, e kështu lind nevoja për një lloj tjetër lirie, më të rafinuar, selektive, që ja sërish, në sistemin kapilar të rrjedhës së lirisë në epoka e ndër popuj, dikush tjetër e quan racizëm e diskriminim. Dikur apo tjetërkund liria matet me të jetuarit sipas ndërgjegjes e me masën e bindjes ndaj dëshirës së individit për të zgjedhur mënyrën e tij apo të saj të jetesës, duke konsideruar diktaturë çdo sistem që e privon njeriun nga këto të drejta, por në mosprivim të plotë të këtyre lirive, diku në një shtet apo në mendjen e një vdekatari të zakonshëm kjo konsiderohet liberalizëm i tepruar, përdalje, shfrenim, e madje etiketohet turpshëm edhe si hipizëm. Ndaj, në tërë njohurinë botërore mbi këtë temë kaq të vyer e të pafundme si liria, ndër emrat më të shquar të mendimit, unë zgjedh pikërisht thënien e George Orwell se “Liria është e drejta për t’u thënë njerëzve atë që ata nuk duan të dëgjojnë” ky si përkufizim mbrese, i cili i shkon më përshtat librit të Lea Ypi “Të Lirë: Të Rritesh Në Fund Të Historisë.”
Lea ka përdorur lirinë, forcën dhe të drejtën e penës së saj për t’u thënë brezit të ri shqiptar se ja çfarë kuptimi kishte të rriteshe përpara viteve 1990-të; të ishe dëshmitare e eksodeve më të mëdha e më të mundimshme në kontinentin që shpiku modernizmin; të ishe një frymë e frikësuar, e pushtuar nga makthi i ditëve-netë dhe e rrethuar nga terrori i netëve-ditë të ndriçuara nga plumbat, shpërthimet dhe gostitë gjakatare të tmerrit, gjatë vitit 1997, i njohur si koha e marrëzisë.
Përmes thirrjes epokale të lirisë ajo ka guxuar të thotë të vërteta në emër të atyre që u shuan nën tirani apo që ende edhe sot nuk kanë zë, duke qenë e vërtetë me veten dhe nën bindjen e plotë të ndërgjegjes dhe filozofisë së saj të shkolluar e të përvetësuar.
Sot përjetimet e shtjelluara në libër tingëllojnë të pakuptimta në veshin dhe vëmendjen e brezit të ri ndaj edhe Lea u flet të vërteta që ata nuk do donin t’i dëgjonin, e që pa rrëfenjat e jetuara e tashmë të shkruara si ato të Leas do shuheshin bashkë me brezat që i provuan. I kujton atyre që u rritën në fund të historisë se përpjekja dhe beteja për liri nuk kanë përfunduar ende. I apelon lexuesve në mbarë botën, përmes botimeve të këtij libri në disa gjuhë të botës se çdo shqiptar ka historinë e vet për të treguar, ka makthe e përjetime personale e kombëtare torturash kotësish njerëzore që meritojnë të dihen e njihen anembanë globit.
Nuk më flatron në mendje asnjë tundim të komentoj për ndonjë pjesë të librit, qoftë një germë a fjalë, pasi libri flet vetë dhe më fortë se çdo komentues apo kritik, ndaj lexues i dashur ke lirinë e plotë ta marrësh e ta lexosh vetë këtë libër, pasi askush nuk mund të zgjedhë mbresat dhe të kuptuarin tënd veçse teje, por e vetmja gjë për të cilën të siguroj është se ky libër mbi lirinë çliron.
Çliron mendësinë e shoqërisë sonë, atë të gjithë brezave, pasi ky libër, edhe pse i ngjyrosur me humor të hollë dhe ironi plot finesë, lëshon një britmë vetëdije, e cila thërret: Ja ku është Lea Ypi, një filozofe dhe mendimtare shqiptare, dëgjojeni e kuptojeni. Ja më në fund, përpara se të njihemi me mendimet e tezat e filozofëve bashkëkohorë nga ShBA, Britania, Gjermania, Izraeli, Italia, etj, njihuni me filozofen shqiptare e cila ka tërhequr vëmendjen e botës duke u cilësuar si ndër dhjetë autorët më të mirë të vitit që po lemë pas, e që duhet njohur më shumë nga vendi që e lindi.
Foreign Affairs, Irish Times, Daily Mail, Guardian, Sunday Times, Financial Times, gazeta italiane, holandeze, suedeze, sllovene, spanjolle, etj., i kanë kushtuar vëmendje autores dhe filozofes shqiptare.
Dëgjojeni dhe lexojeni Lean e lindur në një vendkafaz me gjemba, qenien kureshtare që kërkonte arsyen në mjegullinë e prejardhjes plot sekrete, fëmijën e rritur që shtronte pyetje të urta por që merrte përgjigje të heshtura. Lean e rritur në një qytet gri, por që tashmë vrapon t’i pasojë të ardhmes stafetën e shndritshme të lirisë. Këtë misionare të bindur të emancipimit e cila e di fare mirë se ka ende rrugë gjer te vendmbërritja e lirisë, por në fund ajo mund të arrihet, qoftë edhe mjaftueshëm për të çliruar popujt.
Rrugëtimi i njerëzimit drejt lirisë ka qenë i mundimshëm, betejat e individit për të qenë i lirë përbëjnë narrativën e vetë historisë dhe çdo mijëvjeçar ka pjellë sfida të reja, por në të gjitha stuhitë kohore ka patur zëra që ndërgjegjësojnë shoqëritë mbi realitetin ku ndodhen, ndaj libri “Të Lirë” është një pasqyrë e së shkuarës dhe së tashmes së Shqipërisë, por ndërkohë edhe një manifest drejt një të ardhme më të lirë.
