SHËNGJERGJI DHE DISA TOPONIME NË MAT- Nga Asllan Bushati

Gjashtë maji, është dita e lindjes se Atit të Kombit tonë dhe Heroit tonë Kombëtar, GJERGJ KASTRIOTI SKËNDERBEU. Nuk e kuptoj se pse akoma Parlamenti i Shqipërisë dhe i Dardanisë, nuk e shpallin akoma ditë feste zyrtare kombëtare. Apeloj për të disatën herë, që të gjendet një konsensus ndërpartiak e ndërshtetror në Shqipëri e në Dardani, që kjo datë të zyrtarizohet si ditë feste zyrtare kombëtare.Me rastin e 6 majit 2022, “Ditës së Shëngjergjit”, dëshiroj të ofroj për miqt e mi, disa shpiegime për emrat e disa maleve dhe fshatrave të krahinës së Matit, të cilat vijnë që nga koha e Gjergj Kastriotit – Skënderbeut e të lidhura me veprimtarinë e tij.
Kështu për shembull pjesa perendimore e krahinës ndahet me Kurbinin nga vargmali “Skënderbeg” që shtrihet nga takimi i lumejve Mat me Fan (Skuraj) deri në veri të krahinës Tiranës në këmbëzën perendimore të Malit të Erës. Mali Erës ndanë Matin me Tiranën, Kaptina e Martaneshit ndanë Matin me Elbasanin, Mali i Allamanit dhe Dejës ndanë Matin me Dibrën, këmbëza veriore e Malit Dejës deri në kryqëzimin e lumejve Mat e Fan, ndajnë Matin me Mirditën. Por para se të sjellë shpiegimet rreth toponimeve, do të perifrazoj një citim nga fjala e fundit e Gjergj Kastriotit- Skënderbeut, para princa, gjeneralëve, diplomatëve dhe oborrtarëve të tij.” Ftoni mes jush të huaj të arsimuar duke u dhënë një rol këshilltari edhe në rast kur ata nuk janë fisnikë e të pasur. Kompetencat që i akordohen fisnikërisë janë prodhim i politikës.
Ju mund të përdorni fisnikët si të dëshironi. Pasanikët injorantë do t’i ledhatoni, kështu do të kurseni pasurinë tuaj për mirëmbajtjen e ushtrisë, dhe do të keni një oborr të shkëlqyeshëm falë krenarëve (të diturve) por dhe budallenjve, që nuk kanë asnjë lloj virtyti përveçse floririt”. Pra, Skënderbeu ka patur këshilltarë ushtarakë, fisnikë dhe specialist të fushave të ndryshme pranë tij dhe sygjeron që edhe pasardhësit të kenë të tillë. Kjo e dhënë nënvizohet nga shumë burime perendimore.Mali Skënderbeg (me majën më të lartë Beleg), u emërtu si i tillë, pasi pjesa peremdimore e këtij mali (Cudhi, Shkretë, Mafsheq, Gardhac, Vinjollë, Gallatë e Skuraj), shërbyen si prapavijë e përqëndrim rezervash të Skënderbeut në pesë nga betejat shumë të rëndësishme të tij: tri rrethime të Krujës, Beteja e Albulenës (midis lumejve Ishëm e Mat), dhe Beteja kundër Ballaban Pashës (Qaf Buall- Skuraj). Pra nga veprimtaria luftarake e Skënderbeut e mori emrin edhe mali “Skënderbeg”.Mali i Allamanit, u emërtu i tillë për arsye se aty shërbyen këshilltarët austriak e gjerman,( pra gjermanisht folës-alemanie), specialist për përgatitjen e topave të ushtrisë së Skënderbeut.Mali i Dejës, si emërtim është shumë i hershëm, ndoshta pellazgjik, se do të thotë mali i Deas (perendesha e dritës), sepse lugina e Matit ka si pikë reference për agimin e dritës së mëngjezit, pikërisht Malin e Dejës sic e shqipërojmë sot.Mati ka qenë (sipas dokumentave austriake), qendra më e madhe e përgatitjes dhe stërvitjes së ushtrisë së Skenderbeu. Aty kanë qenë vendosur edhe specialistët e këshilltarërt e huaj.
Kryesisht prej këtij vendi fillonte lëvizja për në drejtimet ku do të bëhej ndeshja me forcat osmane. Në pjesën perendimore të luginës së Matit, shtrihen fshatra me emërtime, të vendeve nga vinin specialistët ushtarak të Skënderbeut (të cilat i mbajnë edhe sot). Ata kishin profile dhe specialitete të ndryshme për: kalorsi, harqe, ushta, shpata, shtiza, prazmore, sopata bishtgjata, specialist të luftimit trup me trup, takticienë, strategë etj. Kështu Fshati Baz, do të thotë se aty kanë qenë përqëndruar baza material e ushqimore për njerzit dhe kuaj. Në një farë kuptimi të sotëm “shtabi i prapavijës”. Karica: (kroaci, vendi i specialistëve dalmat), Germani (secialistët gjerman), Midha (fusha e livadhe të mëdha), Muzhaka (vendi i specialistëve të Muzakajve me qendër në Beratin e sotëm). Frankth (francezët, madje edhe sot vazhdon mbiemri Dishani-Dysha). Burrel (burgel- qytezë gjermanisht). Batërr (betejë), Pësum i Batrrës (të mësumit e betejës ose qendër stërvitore), Shul Batërr (këthimi në stërvitje, betejë) etj.
Që nga koha e Skënderbeut vijnë edhe disa familje me mbiemra si : Allamani, Valteri (Volteri), Farrici, (Fritz), Klos (Kloze ose Klotz), Dishani (Dysha) etj.Për të mos ju lodhur më me shpiegime, në këtë ditë feste të Shëngjergjit, ju uroj nga zemra GËZUAR ju familjar e bashkatdhetarë.