By Nga: Leonard Cohen (fjalim i mbajtur në Madrid më 2011, në ceremoninë e marrjes së çmimit letrar “Premios Princesa de Asturias”)
Zonja e zotërinj,
Është një nder i madh të qëndroj para jush sonte. Ndoshta, siç thotë mjeshtri i madh Riccardo Muti, unë nuk jam mësuar të qëndroj përballë publikut pa një orkestër prapa meje, por unë do të bëj më të mirën si një artist solo sonte.
E gdhiva tërë natën duke vrarë mendjen se çfarë do t’ju thoja sot. Pasi kisha ngrënë krejt çokollatat dhe kikirikët nga minibari, shkruajta disa fjalë. Por, nuk mendoj t’i lexoj tani. Siç duket, më ka prekur shumë vlerësimi që po më bën Fondacioni. Por, unë kam ardhur sonte këtu të shpreh një përmasë tjetër të mirënjohjes. Besoj se nuk do t’ju marr më shumë se 3-4 minuta, ndaj po e provoj.
Kur po bëja gati valixhen në Los Anxhelos, kisha një lloj parehatie, sepse unë gjithnjë kam qënë i dyzuar në lidhje me një çmim për poezi. Poezia vjen nga një vend që askush nuk e zotëron e askush nuk e pushton dot.
Kështu që m’u duk vetja si një sharlatan të pranoja një çmim për një veprimtari letrare që nuk ka qenë në dorën time. Thënë ndryshe, nëse unë do e dija se nga burojnë këngët e mira do të shkoja më shpesh në atë vend.
Kështu, u detyrova të ndërprisja paketimin dhe të hapja kutinë e kitarës. Unë kam një kitarë Conde, e cila është bërë në Spanjë në punishten e veglave muzikore në rrugën Gravina nr 7. Një kitarë që e kam blerë 40 vjet më parë.
E nxora nga kutia, e mbajta në duar dhe e ndjeva aq të lehtë, si të ishte e mbushur me helium. Dhe e afrova te fytyra ime të cilën e ngjita pas trëndafilave të gdhendur aq bukur mbi kitarë dhe nuhata aromën e një druri të gjallë.
Ju e dini që druri nuk vdes kurrë. Thitha aromën e drurit të bredhit njësoj si ditën e parë kur sapo e kisha blerë kitarën. Dhe m’u duk sikur një zë më tha: “Ti je plakur dhe akoma nuk ke falënderuar dhe nuk i ke shprehur mirënjohjen dheut ku u rrit ai bredh që akoma kundërmon.”
E kështu, unë erdha sonte këtu të falënderoj dheun dhe shpirtin e këtij populli që më ka dhënë mua kaq shumë. Sepse, unë e di që, ashtu si karta e identitetit nuk mund të zëvendësojë një njeri, edhe një shkallë vlerësimesh nuk mund të zëvendësojë një vend.
Tashmë ju e dini lidhjen dhe vëllazërimin tim të thellë me poetin Federico Garcia Lorca. Mund të them që kur unë isha i ri, një adoleshent i uritur për të gjetur zërin tim në letërsi, studiova poetët anglezë dhe e njoha shumë mirë veprën e tyre, kopjova stilin e tyre, por nuk e gjeta dot zërin që kërkoja.
Vetëm pasi lexova, edhe pse në përkthim, veprat e Lorcas kuptova që ekzistonte një zë, zëri që kërkoja. Jo se kopjova zërin e tij, nuk do të guxoja.
Por, ai zë me lejoi të gjeja zërin tim, ta mësoja ku ndodhej, e kjo do të thoshte të gjeje një vetvete, një vetvete akoma të pandërtuar, një vetvete që luftonte për të mbijetuar.
Duke u rritur unë kuptova se udhëzimet vinin bashkë me këtë zë. Po çfarë ishin këto udhëzime? Nuk kishin të bënin me të mbajturit sporadik të zisë. Nëse dikush do të donte të shprehte shkatërrimin e madh e të paevitueshëm që na pret të gjithëve, duhet ta bëjë brenda kufijve të përcaktuar të dinjitetit dhe bukurisë.
E kështu, unë kisha një zë, por nuk kisha një instrument. Nuk kisha një këngë.
Prandaj, po ju tregoj tani shkurt se si e gjeta unë këngën time.
Duke qenë një kitarist pa shumë pretendime. isha mjaftuar veç me të mësuarit e pak akordeve. Ulesha me shokët e mi të shkollës, duke pirë e kënduar këngë të njohura të kohës, por kurrë, as për një mijë vjet, nuk e kisha menduar veten time si muzikant apo këngëtar.
Një ditë në fillim të viteve gjashtëdhjetë po shkoja për një vizitë te shtëpia e nënës sime në Montreal. Shtëpia e saj ndodhet pranë një parku ku ndodhet edhe një fushë tenisi ku shumë njerëz vinë të shohin sa këndshëm luajnë lojtaret e reja e të bukura.
Ndërsa po endesha më kot mes këtij parku që e njihja që në fëmijëri, ndesha te një djalosh që po luante kitarë. Po luante me një kitarë flamengo dhe dy-tri çuna e goca po e dëgjonin. Më pëlqeu shumë mënyra se si ai luante. Kishte diçka që më rrëmbeu në çast në lojën e tij mbi telat. Ishte pikërisht mënyra që unë doja të luaja në kitarën time, gjë që nuk kisha qenë kurrë i zoti ta bëja.
U ula edhe unë pranë tyre dhe në një çast qetësie e pyeta nëse ai mundej të më jepte ca mësime kitare. Ai ishte një djalosh nga Spanja dhe ne mund të komunikonim veç në frëngjishtet tona të çala. Ai nuk fliste anglisht. Djaloshi spanjoll pranoi të më jepte mësime kitare. I tregova me gisht shtëpinë e sime mëje që dukej nga aty dhe caktuam oraret dhe pagesën.
Erdhi në shtëpi të nesërmen dhe tha “Lermë të të dëgjoj si luan”. U përpoqa të luaja diçka, dhe ai tha: “Ti nuk di të luash, apo jo?” “Vërtet nuk di të luaj”, miratova unë. Dhe, ai vazhdoi “Fillimisht lermë të akordoj kitarën tënde të çakorduar’. E mori dhe e akordoi. “Nuk qënka kitarë e keqe”. Nuk ishte Conde që bleva më vonë, por vërtet nuk ishte kitarë e keqe. Ma zgjati kitarën dhe më tha: “Provoje të luash prapë”. Nuk luajta dot më mirë se herën e parë.
“Lërmë të të mësoj ca akorde të reja”, tha spanjolli. Dhe, mori kitarën dhe nxori prej saj tinguj që unë nuk i kisha dëgjuar kurrë. Pastaj luajti ca akorde me tremolo (dridhje) dhe duke m’u drejtuar mua më tha “Luaj ti tani”. Natyrisht ishte jashtë mundësive të mia të luaja ato që luajti ai. “Lërmë të vendos gishtat e tu mbi telat” dhe ashtu bëri. “Luaj tani!”. Përsëri loja ime rrëmujë.
‘Do vi përsëri nesër”, e mbylli ai për atë ditë.
Erdhi të nesërmen, vuri gishtat e mi mbi kitarë, e vuri mbi gjunjët e mi në mënyrën e duhur dhe filloi përsëri me ato gjashtë akorde mbi të cilat bazohet shumica e këngëve flamengo. Isha disi më i mirë ditën e dytë.
Ditën e tretë, i përmirësuar. Njihja akordet tani. Dhe, e dija se edhe pse nuk mund të koordinoja gishtat me gishtin e madh për të prodhuar tremolon, të paktën i kisha mësuar vërtet mirë ato gjashtë akorde.
Ditën tjetër ai nuk erdhi. Nuk erdhi më. E kisha numrin e telefonit të konviktit të tij në Montreal. Telefonova që të mësoja pse nuk kishte ardhur dhe më thanë që djaloshi spanjoll kishte vrarë veten. Kishte kryer vetëvrasje.
Nuk dija asgjë rreth atij djaloshi. Nuk dija nga cila pjesë e Spanjës vinte. Nuk dija përse kishte ardhur në Montreal. Nuk e dija pse kish qëndruar aty. Nuk e dija pse ishte shfaqur aty në atë fushë tenisi. Nuk e dija pse kishte vrarë veten. Sigurisht u dëshpërova thellë.
Por, tani unë do them diçka që nuk e kam thënë kurrë në publik. Ishin ato gjashtë akorde dhe ai model të luajturi në kitarë që u vunë në bazë të të gjitha këngëve dhe muzikës sime. Kështu, tani ju po filloni të kuptoni përmasën e madhe të mirënjohjes që unë kam për këtë vend.
Çdo gjë që ju keni pëlqyer nga vepra ime vjen nga ky vend. Gjithçka, gjithçka që ju keni pëlqyer nga këngët dhe poezitë e mia është frymëzuar nga ky dhè.
Prandaj, unë ju falënderoj kaq shumë për mikëpritjen e ngrohtë që keni treguar ndaj veprës sime, sepse ajo është vërtet e juaja dhe ju më keni lejuar mua vetëm të vë firmën time në fund të fletës.
Përktheu Artan Gjyzel Hasani
