By Agresioni rus po zbeh shpresat për një të ardhme më të mirë e ndërsa shumë ekonomi të mëdha rrezikojnë recesionin
Inflacion ishte fjala më e hasur në mediat ndërkombëtare përgjatë 2022, por ai filloi të kapte shifra rekord që pas nisjes së agresionit rus më 24 Shkurt.
Shpresat për një të ardhme më të mire u zbehën, ndërsa 2023 shihet edhe më i zymtë pasi disa ekonomi mund të kalojnë në recesion.
Çmimet janë rritur dhe do vijojnë të rriten për gjërat thelbësore si ushqimi, ngrohja, transporti dhe strehimi. Dhe megjithëse mund të shihet një kulm, efektet mund të përkeqësohen akoma më tej.
Por si arriti bota deri këtu?! Ekspertët shprehen se ka dy faktorë kryesorë, pandemi e cila edhe pse përgjatë 2022 u zbeh prapë ndikoi në disa vende të cilat ende nuk janë rimëkëmbur, ndërsa faktori i dytë mbetet lufta e cila duket se nuk do të përfundojë shpejt.
Fabrikat që kishin mbetur bosh nuk mund të ngriheshin aq shpejt sa për të përmbushur kërkesën. Rregullat e sigurta ndaj COVID shkaktuan mungesë të fuqisë punëtore në shitjen me pakicë, transport dhe kujdes shëndetësor.
Ajo që goditi më shumë ishte rritja e çmimit të energjisë. Sanksionet perëndimore ndaj Rusisë, eksportuesit kryesor të naftës dhe gazit i bënë çmimet e karburantit akoma më të larta.
Christine Lagarde, Presidente e Bankës Qëndrore është shprehur se bota nuk ka gjasa që të ketë një normë të ulët të inflacionit derisa lufta dhe pandemia të përfundojnë.
“Ne nuk shohim komponentët apo drejtimin që do të më bënte të besoja se kemi arritur kulmin e inflacionit dhe se ai do të bjerë në një kohë të shkurtër. Unë mendoj për rreziqet që mund të sjellë inflacioni”.
I njohur si një “taksë mbi të varfërit” sepse godet ata me të ardhura të ulëta më së shumti, inflacioni dyshifror ka përkeqësuar pabarazinë në mbarë botën. Ndërsa konsumatorët më të pasur mund të mbështeten në kursimet e krijuara gjatë bllokimeve të pandemisë, të tjerët luftojnë për të përballuar jetesën.
Me fillimin e dimrit në të gjithë hemisferën veriore, kostot e jetesës do të shtrëngohen ndërsa faturat e energjisë do të rriten. Punëtorët janë hedhur në grevë në sektorë si shëndetësia apo aviacioni për të kërkuar rritje të pagave në nivelin e inflacionit. Shqetësimet për koston e jetesës dominojnë politikën e kombeve të pasura, në disa raste duke ulur prioritetet e tjera, siç është veprimi i ndryshimeve klimatike.
Ndërsa rënia e fundit e çmimeve të benzinës ka lehtësuar një pjesë të presionit, inflacioni mbetet një fokus kryesor për administratën e Presidentit amerikan Joe Biden. Emmanuel Macron i Francës dhe Olaf Scholz i Gjermanisë po zgjerojnë buxhetet e tyre për të kanalizuar miliarda Euro në programe mbështetëse.
Por nëse gjërat janë të vështira në ekonomitë e industrializuara, rritja e çmimeve të ushqimeve po përkeqëson varfërinë në vende si: Haiti, Sudani, Libani apo Sri Lanka. Programi Botëror i Ushqimit vlerëson se rreth 70 milionë njerëz në mbarë botën janë afruar më pranë urisë që nga fillimi i luftës në Ukrainë, në atë që cilësohet si “cunami urie”.
Konsumatorët në Evropën Lindore po kursejnë për të vënë në tryezë pjatat e tyre të preferuara për këtë vit , pasi niveli i çmimeve të ushqimeve, veçanërisht në Hungari dhe në vendet baltike tejkalon atë në Bashkimin Evropian.
Çmimet e ushqimeve në Hungari janë 45.2% më të larta se një vit më parë, tregojnë të dhënat e Eurostat, sipas të cilit 10 vende në lindje të BE-së po përballen me inflacion të lartë. Kostoja e ushqimit është 33.3% më e lartë në Lituani dhe 30% më e lartë në Letoni krahasuar me Tetorin 2021.
Dhe ndërsa ka shenja se inflacioni mund të jetë në kulmin e tij në disa vende, çmimet e ushqimeve janë ende duke u rritur fuqishëm, duke e rritur edhe më tej koston e jetesës dhe duke i detyruar bankat qëndrore të mbajnë normat e interesit të larta.
Ekspertët thonë se faktorët si produktiviteti i ulët i industrisë ushqimore në disa vende ish-komuniste, ekspozimi i madh ndaj importeve po përkeqësojnë edhe më tej inflacionin. Në Hungari, një thatësirë e madhe shkatërroi të korrat e misrit dhe grurit këtë vit dhe shkaktoi rritje të çmimeve të ushqimit për kafshët.
ÇFARË DO TË THOTË PËR VITIN 2023?
Bankat në botë kanë nisur rritjen e madhe të normave të interesit për të ulur kërkesën dhe për të zbutur inflacionin. Deri në fund të vitit 2023, Fondi Monetar Ndërkombëtar pret që inflacioni global të ketë rënë në 4.7%, vetëm më pak se gjysma e nivelit aktual.
Synimi është për një “ulje të butë” që do të thotë të mos ketë përplasje në tregjet globale, falimentime biznesesh apo papunësi në rritje.
Nga shefi i Rezervës Federale të SHBA-së, Jerome Powell, tek Christine Lagarde e Bankës Qendrore Evropiane, po flasin gjithnjë e më shumë se ilaçi për rritjen e normave mund të jetë i hidhur. Për më tepër, pasiguritë e mëdha si lufta në Ukrainë, tensionet midis Kinës dhe Perëndimit vijojnë të jenë një rrezik i shtuar.
