By 
“Këto punë po i shkruaj këtu, o vëlla shqiptar, jo me ndonjë qëllim të keq, por pse po ma ka ënda me e mbështetë në to vjetërsinë e kombit tonë. Le ta marrë vesh bota se hyjnitë, mënyrat dhe sjelljet e besimtarëve, si grekët dhe latinët e vjetër, i patën prej etërve tanë, Pellazgëve”. Kështu shkruante At Shtjefën Gjeçovi.
Ndërsa rapsodët e Kosovës kështu i kënduan At Shtjefën Gjeçovit, fratit të maleve, i cili u vra në pritë e në tradhëti nga shovinistët serbë në Zym të Hasit më 1929.
“Të kjofshim falë Kosova Nanë,
Burra trima shumë ke dhanë
Ç’ashtë ky burrë musteqezi,
Plot me lavd dhe krenari.
Plot me lavd e krenari,
nderoi veten e këtë Shqiptari.
Kapërcen gryka dhe male,
Tuej shpërnda plot abetare.
Gjuhën shqipe për me mësue
Kur Turqia e pat ndalue.
Me u lanë breznive vepra
me i harrue kurrë sa të jetë jeta.
Ky ashtë biri i këtij trolli,
I thonë për emën Shtjefën Gjeçovi.”
Meshtari dhe atdhetari i njohur nga Kosova, i cili gjithë jetën e vet punoi për “Atme dhe Fe”, për nga aktiviteti i tij patriotik, ai radhitet me veprimtarët më të dalluar të lirisë të periudhës së Rilindjes Shqiptare dhe qëndron krah për krah me burrat më të dalluar të Kosovës dhe të Shqiptarizmit, si Azem Bejta, Isa Boletini, Hasan Prishtina e tjerë. At Shtjefën Gjeçovi u vra nga dora mizore e terrorizmit serb, për veprimtarinë e tij si meshtar dhe si patriot shqiptar. Ai ishte një mishëruesi pashoq i atdhetarizmit dhe i fesë. Dashurinë e tij për të dyja i përdori për të mirën e të gjithë shqiptarëve kudo dhe në shumë fushë përfshirë gjuhën dhe kulturën, traditën dhe arkeologjinë. Përveç kësaj nuk mungoi përkrahja e tij as për kryengritjen e malësorëve kundër pushtetit otoman më 1911, e deri tek mbështetja e tij për kryengritësit vlonjatë kundër italianëve në vitin 1920.
Javën që kaloi, Zëri i Amerikës transmetoi një kronikë nga korrespondenti Pëllumb Sulo në Shkodër, ku përmes një konference shkencore – të organizuar nga Provinca Françeskane Shqiptare dhe bibiloteka Marin Barleti – u përkujtua jeta dhe vepra e At Shtjefën Gjeçovit, me rastin 140-vjetori të lindjes së tij. Konferenca, ku sipas kronikës së “Zërit të Amerikës”, morën pjesë një numër studiuesish, pasqyroi veprimtarinë tij patriotike, që ai ka dhënë me kontributet e mëdha në fushën arkeologjike, të albanologjisë dhe të etnografisë shqiptare, ndërkohë që me laps e fletore në dorë, siç thotë edhe kënga popullore kushtuar atij, At Gjeçovi dokumentoi si rrallë kush tjetër, të kaluarën etnografike dhe arkeologjike të kombit shqiptar. Edhe konferenca e Shkodrës e titulluar , “At Shtjefën Gjeçovi – Thesar në Hulumtim”, kishte për qëllim, sipas At Viktor Demaj – për të vënë në dukje jo vetëm veprimtarinë e ndritur të At Gjeçovit si një fançeskan shqiptar i dalluar, por edhe për të theksuar edhe kontributin e tij të madh në fushën e kulturës së kombit shqiptar. Ndërsa profesori i Universitetit Luigj Gurakuqi në Shkodër Tomorr Osmani pohoi gjatë kësaj konference, se kontributi i Gjeçovit në kulturën kombëtare është i gjerë dhe përfshinë shumë fusha.
Ndër këto fusha të shumta të veprimtarisë së tij kulturore dhe kombëtare, natyrisht përfshihet mbledhja e gojëdhënave nga vende të ndryshme të Shqipërisë, që më në fund përfunduan në botimin e veprës monumentale historike, “Kanuni i Lek Dukagjinit”, vepër kjo për të cilën Shtjefën Gjeçovi siguroi njohjen e kombit por për vlerat historiko-juridike të Kanunit, ai fitoi edhe famë botëtore në qarqet shkencore europiane. Përveç Kanunit, Gjeçovi ka lënë pas edhe studime të tjera me rëndësi siç është “Trashigime Thrako-Iliriane” dhe “Agimi i Gjytetnisë” botuar më 1910, vepër kjo që bënte pjesë në përpjekjet e panumrëta të At Gjeçovit për të përhapur gjuhën shqipe bazuar në traditat dhe në folklorin e pashtershëm të kombit shqiptar, anë e mbanë trojeve autoktone ku jetojnë shqiptarët. At Gjeçovi është autor edhe i një numri veprash të tjera me karakter kombëtar dhe fetar dhe është cilësuar edhe si përkthyes nga gjuhë të huaja. Ishte bashkëpuntor i ngushtë i revistës së famshme “Hylli i Dritës”, të Françeskanëve në Shkodër dhe e të përkohshmes së njohur të asaj kohe, “Albania” e Faik Konicës. Nuk ka dyshim se shumë vepra e dorëshkrime të tjera të Gjeçovit mund të jenë zhdukur përgjithmonë, pasi At Zef Pllumi thotë në kujtimet e tija se regjimi komunist kishte pastruar arkivat e At Shtjefën Gjeçovit në Kuvendin e Françeskanëve në vitet 1945-46. Thuhet se At Gjeçovi kishte lidhje dhe korrespondencë me një numër patriotësh të kohës së tij, të cilët më vonë regjimi komunist i Enver Hoxhës i konsideroi si “armiq” dhe si të tilla ai thesar mund të jetë zhdukur përgjithmonë.
Ndonëse u rrit dhe jetoi në një periudhë të lëvizjes kombëtare shqiptare, historianë dhe akademikë shqiptarë i kanë dhënë kredi historike At Gjeçovit jo vetëm për veprimtarinë e tij në favor të përhapjes së arsimit dhe pasurimit të kulturës shqiptare. Njëri prej tyre, Prof. Dr. Syrja Pupovci, në parathënien e “Kanunit të Lek Dukagjinit”, botuar në Prishtinë, thekson rolin e rëndësishëm që At Shtjefën Gjeçovi ka luajtur në bashkëjetesën fetare, duke shkruar se, “Shtjefën Gjeçovi i kontribuoi ruajtjes së unitetit dhe përballimit të grindjeve fetare, sepse bashkimi ishte parakusht i fitimit të lirisë kombëtare.” Profesor Pupovci shkruante se “Gjeçovi, bashkë me pishtarët e tjerë të kulturës, ndihmoi në ngjalljen dhe ngritjen e vetëdijes kombëtare….ata njëkohësisht hodhën poshtë tentativat e ideologëve të huaj reaksionarë, të cilët mohonin ekzistimin e historisë, të gjuhës, të letërsisë dhe të vlerave të tjera të popullit shqiptar, madje edhe ekzistimin e këtij kombi”, pohonte Prof. Syrja Pupovci dhe përfundon se “Shtjefën Gjeçovi i dha kontribut të rëndësishëm kulturës kombëtare dhe shkencës dhe la në trashëgim vepra që do të mbeten edhe në të ardhmen gurrë e pashterur për studime.”
Nga gjysma e 1920, At Shtjefën Gjeçovi i vetëdijshëm për gjendjen e mjeruar të bashkatdhetarëve të vet në Kosovën ku kishte lindur, kthehet atje për të vazhduar veprimtarinë e tij atdhetare dhe fetare. Shërbimi i tij si famullitar në Zym të Hasit — ku ai ishte i vendosur që shqiptarët e Kosovës të mësonin të shkruanin dhe të lexonin në gjuhën e tyre amtare – nuk shikohej me sy të mirë nga shovinistët serb, të cilët duke njohur veprimtarinë e dalluar kulturore dhe gjuhësore të At Shtjefën Gjeçovit në favor të kombit, e konsideronin atë si një kundërshtar të vendosur të planeve të Serbisë shoviniste për të pushtuar përgjithmonë Kosovën duke e çkombëtarizuar Dardaninë e lashtë. Në zbatimin e planeve të Serbisë, At Gjeçovi ishte një simbol i rëndësishëm i bashkimit kombëtar të shqiptarëve, i cili duhej zhdukur. Ashtu që me 14 tetor, 1929 At Shtjefën Gjeçovi vritet në pritë, në pabesi, jo për tu harruar siç kishin në mend armiqtë e tij dhe të kombit shqiptar, por për t’u kujtuar për gjithmonë, brez pas brezi, në historinë e shqitarëve. Aty në faqet e asaj historie, së bashku me Isa Boletinin, Bajram Currin, Azem Bejtën, Hasan Prishtinën, Ded Gjo Lulin, Papa Kristo Negovanin dhe me kolosët e tjerë nga të gjitha trojet e kombit shqiptar, si njëri prej atyre patriotëve shqiptarë, që jo vetëm jetoi dhe punoi por dha edhe jetën për bashkimin kombëtar.
Gjeçovi, sipas Faik Konicës, si një folës i shqipes në vijën më të përparuar frontale të trojeve shqiptare, ishte njëri prej stërnipërve të atyre që me qëndrimin e tyre në Kohën e Mesme dhe pastaj, “ndaluan të mbrapsurit e vijës (së të folurit shqip) më tehu”. Andaj, në këtë 140-vjetor të lindjes së At Shtjefën Gjeçovit, duke njohur kontributin e tij të madh në favor të bashkimit kombëtar, le të bashkohemi me Faik Konicën duke uruar që “Emëri i këtíj njeriu të rrallë do të vejë duke u-rritur”ndër ata pasardhës të cilët me veprat e tyre do të realizojnë më në fund ëndrrën e At Gjeçovit dhe të shumë bashkëkohësve të tij të cilët dhanë jetën për këtë qëllim.
Frank Shkreli, ish-gazetar i “Zërit të Amerikës”
