By Nga Albert V. Nikolla- Bruksel, gjuhëtar-shkrimtar/
Ka një urgjencë për një Kongres të ri për Drejtshkrimin e Shqipes.
“Standarti” ka vdekur- sot jemi në fazën e “Shqipes Normative Letrare”
Nuk jemi aq te pasur gjuhësisht sa ta reduktojmë Shqipen Normative Letrare në një dialekt
Gjuha Shqipe “Standart” ka vdekur përfundimisht dhe duam apo nuk duam ne, sot jemi në fazën e zhvilluar të “Shqipes Normative Letrare” SH.N.L, e cila kërkon me urgjencë thirrjen e një kongresi mbarëkombëtar dhe ndërkombëtar kërkimi dhe drejtshkrimi, i cili do të përcaktonte modulin e ri të Evolucionit të Gjuhës Shqipe. Kjo do të bëhej duke integruar pesë dialektet shqipes Brenda Shqipen Normative Letrare, e cila do te sanksiononte dhe versionin zyrtar të Shqipes Admistrative. Këto pese dialekte dihen nga të gjithë që janë : Gegërishtja , Toskërishtja, Arvanitika, Versioni Arbëresh dhe ai Arvëreshu e Sardenjës.? Gjuha shqipe është e detyruar te plotësojë kushtet e ekzistencës së saj, bazuar në pesë parimet themelore të gjuhësisë së përgjithme;
1-Ruajtjen e burimin etimologjik dhe semantik të gjuhës shqipe duke filluar nga fazat e para etimoniale dhe matricore primitive të-të gjitha dialekteve të saja.
2- Ruajtjen e sistemeve gramatikore fjalëformuese të Gjuhës Shqipe.
3 -Ruajtjen e pasurisë fonetike, leksikore dhe stilistike të Gjuhës Shqipe,
4 – Ruajtjen e relacioneve të gjuhës shqipe me gjuhët simotra, si Greqishtja, Italishtja, Gjermanishtja, Anglishtja, Spanjishtja, Sllavishtja etj.
5 – Garantimin e perspektivës së zhvillimit evolutiv të Shqipes dhe përshtatjen e saj si formë komunikative, në raport me zhvillimet logjike, sociolinguistike dhe teknologjike të botën e sotme.
Pse ka vdekur i ashtuquajturi standart?
Kurrë nuk më ka rastisur të dëgjoj një akademik francez, të më flasë rreth « Gjuhës standarte Franceze », pasi kjo gjuhë « standarte » nuk ekziston si koncept organizmi në Gjuhësinë Botërore, por çuditërisht ekziston në Shqip. Termi « standart » në enciklopedinë Angleze përkufizohet si « një term industrial », dhe përfshin prodhimin e një produkti në seri me të njëjtat karakteristika prodhimi, siç është fjala ta zëmë për prodhimin e Wolsvagenit , si seria e WV golf – 5 standart; – ose W-V Golf 6-standart; WV- golf 7 standart. Pra në terma industrial, */standarti/ ngrihet përkohësisht dhe me avancimin teknologjik bie (vdes), për ti hapur rrugën një standartit tjetër. Dhe ky term nuk mund të përdoret për gjuhën , pasi gjuha thjesht nuk është një prodhim industrial . Ne mund të flasim vetëm për “Gjuhën Normative Zyrtare”, e cila përmbledh organizmin gjuhësor të një grupi leksikor të organizuar gramatikisht në koncepte menaxheriale, organizative, juridike, financiare, logjistike, dhe logjike , nën-gjuhë e cila është vetëm një nënndarje e gjuhës së një etnie të caktuar – të organizuar në shtet, por jo e gjithë gjuha në tërësinë e saj. Në grup ndarjen e gjuhëve brenda gjuhës se përgjithshme, gjuha më e lartë është pikërisht ajo Normative Letrare, e cila është në evolucion dhe në avancim dhe refuzon me mekanizmat e saj krijues dhe evolucionistë çdo lloj standarti. Në ndërtimin e Gjuhës Normative Letrare, aspekti konjuktiv (lidhjet me historisë , origjinës dhe traditën ligjërimore të grupeve me realitetin) dhe konteksti gramatik dhe semantik, janë thelbësorë në përcaktimin e normave të gjuhës zyrtare të një kombi.
François Récanati, profesor i Departamentit të Studimeve Konjunktive, duke u mbështetur në aspektin fuksional të gjuhës shprehet se; «Në kontekst, kuptimi i fjalëve rregullohet ose ‘modulohet’ në mënyrë që të përshtatet në ligjërimin mes individëve ose grupimeve gjuhësore. Sensi modulimit është jashtëzakonisht thelbësor për gjuhën, sepse ne kemi në dispozicion dhe përdorim një sasi pak a shumë të parapërcaktuar leksemash në funksion të ligjërimit, për një tërësi variabël të subjekteve, situatave dhe përvojave. Nëpërmjet ndërveprimit, ndërmjet kontekstit të pavarur, kuptimet e fjalëve tona ndryshojnë me nëntekst, në funksion të e situatës për të cilën flitet. Kështu perceptimet në kontekst, dalin të moduluara dhe përcaktojnë reaksione të përshtatshme në raport me situatën …”. [ ]
Fjala është themeli i leksikut dhe leksiku i një gjuhe ka nevojë për mekanizma që ti përgjigjen evolucionit të vazhdueshëm të saj. E them këtë se Gjuha Shqipe për 50 vjet ka mbetur në SZ-72 (Standart zyrtar 72) e gurëzuar dhe jo evolutive, ndryshe nga simotrat e saj Greke, Italiane, Franceze, Angleze, Gjermane apo Spanjolle dhe kjo është një handikap për Shkollën e Gjuhësisë Shqiptare. Nëse shteti francez financon çdo vit, botimin e fjalorit “Larusse”, dhe Makro e Mikro Robert, ku gjithçka e re që hyn në territorin leksikor të gjuhës Frënge, vendoset në dispozicion të evoluimit të leksikut të kësaj gjuhe, ndërkohë që Shqipja me rreth 18 milionë fjalë (katër milionë me shume se frëngjishtja) nuk e ka ende një Fjalor gjithëpërfshirës Normativ, dhe për këtë nuk mund të fajësohen gjuhëtaret, pasi ato janë teknicienët e gjuhës, por shteti shqiptar që është Mbrojtësi dhe Financuesi ligjor i Gjuhës Shqipe. Kjo sepse ai që nuk ka vënë në funksion të punës shkencore mbi Gjuhën Shqipe, mjetet e nevojshme financiare, që i duhen domosdoshmërisht për të ruajtur nivelin e saj ligjërimor dhe struktural. Nëse një populli nuk i financon, shkollat, akademitë dhe intelektualet që merren me kulturën, atëherë ky popull shkon drejt shkombëtarizimit- vdekjes. Rasti i Maqedonisë, ku popullit të vjetër Maqedon për shkaqe konjukturale dhe politike ju hoq Gjuha e vjetër Maqedone (Gjuha e zonës se Rekës-Maqedoni ) dhe ju fut gjuha e Kishtare Bullgare si identitet, tregon sesa e rrezikshme është tjetërsimi gjuhësor i një kombi, pasi sjell një identitet te ri “të vjedhur” nga komshinjtë , që nuk është me origjinal, dhe me të drejtë u kontestua nga Greqia dhe Bullgaria. Ky rrezik po i kanoset Kosovës, nga futja e një lloj identiteti Turko-Arab, duke përdorur përkatësinë fetare si armë. Duhet të them se puna me gjuhën nuk është diçka elitiste, por është diçka ekzistenciale që ka të bëjë me qenien apo mosqenien e një kombi, dhe duhet të jetë Prioritet nr. 1 i financimit të shtetit Shqiptar. Plotësimi i brendshëm shpirtëror dhe material i një kombi fillon me nivelin e gjuhës që ai përdor.
Studiuesi Vincent Richard, duke folur për misionin e studimeve teorike mbi gjuhën dhe për gjuhën si fenomen madhor i ekzistencës së etnive në punimin e tij shkencor “ Sinjifikacioni Gjuhësor mes konceptit të strukturës dhe efektit të kontekstit”, përcakton elementët themelues që krijojnë prirjet gjuhësore. “Qëllimi i teorisë gjuhësore është të përçaktojë elementët e plotësimit të brendshëm shpirtëror, që sigurisht përfaqësohet me gjuhën.”.[ ]
Për shkaqe financimi minimal nga ana e shtetit, (sa për të paguar rrogat e punonjësve) Akademia e Studimeve Albanologjike, nuk ka një strukture teknike që do të mund të gjurmonte mbledhjen e fjalëve në terren, por as edhe një laborator të kërkimeve fonetike, laborator i cili do të merrej me sistemet fonetike, semantike dhe logjike që Gjuha Shqipe posedon. Gjithë pasojat e këtij mosfinacimi i mban mbi shpatulla e saj Gjuha e Sotme Zyrtare, e cila po çalon si në aspektin përmbushjes se misionit të saj, në krijimin e relacioneve komunikative mes qeverise dhe publikut, po ashtu dhe në aspektin drejtshkrimor dhe fjalëformues, për të ju përshtatur fazës se re të kalimit nga Epoka Ligjërimore e Shkrimore në Epokën Kibernetike. Kur shikon fjalorin me të cilën deputetët shqiptarë përdorin në parlament është “për të vënë duart në kokë”.
Richard Huyghe, profesor i universiteti të Fribourg-ut në Zvicër, duke folur mbi karakterin aksion-formues të gjuhës, kryesisht sa i takon perceptimeve të saj në kohë, do të shprehej në një nga studimet e tij se: “Aspekti dinamik (i gjuhës) shfaqet si element përkufizimi themelor i kategorisë shprehisë gjuhësore. Dinamika e gjuhës përfshin ndërtimin e dyfishtë me shprehje kohore” -[ ]
Shqipja është gjuha më a varfër në Evropë sa i takon Fjalorëve Elektronikë dhe informacioneve në rrjetet enciklopedike botërore si, Wikipedia …etj. Ende nuk kemi as “Bërthamën e Implementimit te Gjuhës kibernetike Shqipe”.
Në këtë aspekt, duke parë fuqinë fjalëformuese që e posedon Shqipja në versionin Geg, është i nevojshëm urgjentisht marrja dhe implementimi i mekanizmit krijues te këtij varianti brenda Gjuhën Letrare Shqipe. Gjithashtu edhe rehabilitimi edhe plotësimi i mekanizmit krijues te Paskajores së Shqipes. Megjithëse kanë kaluar 50 vjet, dhe Paskajorja është eliminuar zyrtarisht, mekanizmi i kësaj forme po përdoret në mënyrë aktive në Shqipen Zyrtare dhe Letrare. Ta zëmë forma */punue/ e hequr nga fjalori i leksikut shqip, ka dhënë mbiemrin */punueshëm/, nga forma /dëgjue/ –*/dëgjueshëm/, nga forma */mendue/ -*/mendueshëm/, etj. Si mundet që nga një formë e “dënuar me vdekje” të prodhojë sistematikisht akoma fjalë të reja?!. Kjo vjen ngaqë gjuha shqipe ka një mekanizëm i cili nuk mund të komandohet nga jashtë saj, me vendime kongresesh por vetëm mund të konstatohet dhe të shënjohet nga gjuhëtaret dhe të lihet i lirinë funksionin brenda gjuhës. Gjuha i nxjerr vetë nga përdorimi elementet leksikore dhe gramatikore që nuk funksionojnë, dhe gjuhëtarët nuk duhet të intervenojnë në procesin natyror të zhvillimit të saj.
Kemi të bëjmë me atë që në gjuhësi quhet “fabrikim leksiku dhe pasurim i gjuhës” “Kur finesa e një projeksioni nuk konsiston në një koncept të dyshimtë, por në një ide gjeniale, të shprehur me saktësi, nuk kemi të bëjmë më me lojë fjalësh; por me thelbëzimin e një fjale efikase’. [ ]- precizon filologu dhe filozofi Albéric Deville, në librin “Bievriana, ose lojëra fjalësh të Zotit Bièvre”.
Një ndër gjërat që duhet të vihen ne dukje është se sa herë flasim për implementim dhe përmirësim struktural e gramatikor te Gjuhës letrare Shqipe me anë të variantit te saj Geg, kjo merret si sulm ndaj Toskërishtes, a thua se Toskërishtja nuk është një vazhdim natyral i Gegërishtes, dhe anasjelltas Gegërishtja vazhdim natyral i Toskërishtes, ku niveli i komunikimit është gati njëqind për qind i plotë semantikisht mes popullatave te jugut dhe veriut . Kjo do të thotë se praktikisht nuk kemi te bëjmë me dy dialekte te ndara, por me kolorite stilistike brenda të njëjtës gjuhë, ose me sakte “një gjuhe shqipe pa dialekte”. Dialektet janë thjesht konvencione. Përmirësimi i gjuhës letrare shqipe nuk ka të bëjë me “konfliktin” e shpikur të Gegërishtes me Toskërishten, por me ndërtimin e një sistemi efikas të përbashkët të dy formave koloristike te shqipes, brenda gjuhës letrare. Thënë ndryshe ka të bëjë me ndihmën reciproke që këto dy forma siameze te Shqipes i kanë dhënë njëra-tjetrës përgjatë milenerëve. Nëse dikush punon dhe vë në dukje elementë të rëndësishëm që ka Toskërishtja, kjo nuk është një sulm ndaj Gegërishtes, dhe anasjelltas. Pra tendencat e reja për të përmirësuar Gjuhën Shqipe, duket të shihen në kuadrin e evolucionit të dy formave koloristike të shqipes. Në gjuhën aktuale ka fjalë të tilla si forma */është/ e foljes */jam/ me burim Tosk, e cila kur kalon në ndajfolje pëson “transformim” dhe kthehet në burimin Geg në formën fonetike */ashtu/ që vjen nga forma */asht/, e foljes */jam/ në versioni Geg. Vetë forma Jam vjen nga folja primitive */a/ (është)e gegnishtes, e cila duke marrë parashtesën */j/ ka dhënë formën */ja/ (prezent) dhe duke i shtuar prapashtesën */m/ kemi foljen */jam/. Pra efektivisht Gegërishtja ndihmon Gjuhën Letrare, kur ajo nuk gjen burim etimologjike dhe semantik ashtu si dhe toskërishtja në raste të tjera.
Mos-korrigjimi i gabimeve në krijimin e gjuhës Normative shqipe (Gjuha letrare) është shumë i dëmshëm, pasi cenon pozicionimin e Gjuhës Shqipe në raport me Gjuhen simotra Indoevropiane, dhe si pasoje dëmton burimin etimologjik dhe semantik të-të gjitha gjuhëve të tjera të kontinentit. Faktin që gjuha shqipe, versioni Geg ka konservuar brenda saj rreth 80 për qind të etimonëve te Gjuhës Fillestare Indo-Evropiane (Pellazgjike) duhet reflektuar në Gjuhen Normative Letrare, në formën e saj më të mirë të mundshme.
Në një interviste akorduar gazetës “Le Monde” , të titulluar “Trois questions à… Claude Hagège” (Tre pyetje për Claude Hagège) , ky i fundit nuk lë pa prekur as anashkalimin e Gjuhës Shqipe nga disa preudo-gjuhëtare. “Nuk ka të bëjë me faktin se autorët propozojnë një metodë moderne, bazuar në një llogaritje rigoroze të probabiliteteve, që ata të mund të zgjidhin problemet bazuar në injorancës tonë. Sado e dobishme që të jetë , studime të tilla në fakt nuk zgjidhin disa pikpyetje: si pozita e Shqipes në gjenealogjinë indoevropiane. [ ]
Kjo do të thotë se një Kongres i ri i Drejtshkrimit të Gjuhen Normative Shqipe, është i domosdoshëm, jo për të vënë Toskërishten mbi Gegërishten, as për të vënë Gegërishten mbi Toskërishten, por për të konservuar burimin e përbashkët të Gjuhës Shqipe dhe të gjuhëve të tjera indo-evropiane si artefakte. Ne nuk jemi aq të pasur sa të humbim sistemet e vjetra të fabrikimit gjuhësor që posedon Gjuha Shqipe. Do të ishte humbje e madhe dhe për vetë gjuhet indoevropiane që shqipja të përfundonte në një zhargon dialektor Tosk apo Geg, pa vjetërsi prehistorike, sepse do humbte sensi i komparativitetit, dhe sensi i origjinës se gjuhëve, nga Burimi Origjinal Hitit (popujve te detit). “Kuptimi i ri, i çfarëdollojti , mbyll konceptin e kuptimit të vjetër” [ ] thotë themeluesi i shkencës se semantikes Michel Bréal. Atëherë, duke punuar shkencërisht le ta ndihmojmë Shqipen të evoluoje ne epokën e re të Sapiens-Inteligentum.
