By NgaShani Pnishi
Përballja me një kulturë të re, njohja e një shoqërie tjetër, përshtatja, integrim, suksesi, zhgënjimi janë etapa me të cilat përballet çdo njeri që largohet nga vendlindja. Procesi është i vështirë dhe secili ka mënyrën e tij të përballimit. Por nëse të duhet të përshtatesh me dy emigrime, dy kultura, dy shoqëri. Çfarë do të thotë të jesh fëmije emigrant dy herë? A ndjen kënaqësi kur dëgjon të të lexohet emri në një klasë me nxënës grek apo kur në një klasë në anën tjetër të botës, në Kanada nxënësit buzëqeshin kur dëgjojnë emrin Vjosana, sepse ata e dinë çfarë kuptimi ka ky emër, sepse edhe ata janë shqiptarë. A do të thotë kjo që tashmë duhet të krijohet një miqësi, vetëm sepse e kanë origjinën në të njëjtin vend dhe flasin të njëjtën gjuhë. Me këto pyetje në kokë Vjosana Shkurti, kineaste shqiptare në Kanada, realizon filmin e saj të parë me metrazh të shkurtër, “Mirare“. Film i cili në mars të këtij viti u vlerësua me çmimin WGC, në Quebeck.
Për shenjën që i ka lënë fëmijëria, emigrimin e dyfishtë, kinemanë, dhe shumë të tjera Vjosana rrëfen në intervistën e dhënë për “Diaspora Shqiptare”.
Vjosana çfarë të frymëzoi për të punuar në kinema
Udhëtimi im drejt filmit ka ecur gradualisht. Familja ime emigroi në Toronto, Kanada, kur unë isha 16 vjeçe, dhe në atë kohë isha e sigurtë se doja të studioja arkitekturën. Megjithatë, nga natyra unë gjithmonë kam qenë shumë kureshtare, dhe shkollat e mesme kanadeze kanë lëndë mësimore dhe kurse të ndryshme, ku mund të zgjedhësh ato tema që të interesojnë. Kështu që pata mundësinë t’i bashkohem një klase filmi. Nuk kisha mbajtur kurrë një aparat fotografik më parë. Prej asaj kohe, eksperimentova shumë, veçanërisht kur hyra në Universitetin e Torontos, ku fillova të krijoja pjesë konceptuale dhe të xhiroja pjesë të bazuara në performancë. Mora guximin dhe erdha në Montreal për të studiuar kinemanë, dhe hyra në rrjedhën e krijimtarisë artistike në Universitetin Concordia. Ishte një mjedis shumë dinamik ku takova disa nga miqtë dhe bashkëpunëtorët e mi më të ngushtë. Fjala “Industri” nuk përfaqëson saktësisht situatën time, të paktën jo akoma. Unë kam punuar në projekte më të vogla si artiste, dhe gjithashtu kam punuar si kineaste, por përfundimisht them se dua të fokusohem në regjinë e filmave të shkurtër. Në këtë moment jam ende një regjisore emergjente. Rruga drejt kinemasë ka qenë gjarpëruese, por ishte ashtu sepse rrugëtimi ka qenë i brendshëm dhe konfliktual. Duhet shumë guxim për të ndjekur një rrugë artistike, aq më tepër për një femër emigrante edhe fëmijë e emigrantëve si unë. Nuk është rruga profesionale më e sigurt, por për mendimin tim, është shumë e lidhur me guximin që i duhet dikujt për të lënë një vend e për të nisur nga fillimi në një vend tjetër.
Për çfarë bëjnë fjalë filmat tuaj?
Deri më tani në projektet e mia filmike/video art, kam eksploruar tema të origjinës, kujtime, dhe marrëdhënie njeri-teknologji. Si dikush që ka kaluar shumicën e viteve të formimit larg vendlindjes, jam e interesuar të tregoj filma për përkatësinë, lidhjen, distancën, humbjen dhe sigurisht identitetin.
Unë u largova nga Shqipëria kur isha 5 vjeçe, dhe jetuam në Greqi për 11 vjet para se të emigronim në Kanada. Rrëfimi im personal është i fragmentuar, por unë frymëzohem prej tij. Filmi i fundit i shkurtër që shkrova, “Mirare”, eksploron lidhjen e çekuilibruar mes dy vajzave emigrante 11-vjeçare që vijnë nga i njëjti vend. Jam thellësisht e motivuar të tregoj histori që nuk e kufizojnë identitetin e një personazhi në origjinën e tyre. Në vend të kësaj, unë dua ta përdor atë origjinë si një pikënisje të rrëfimit. Qëllimi im është të tregoj histori që lejojnë personazhet të ekzistojnë dhe te zhvillohen përmes një lufte midis dëshirave dhe nevojave që janë universale por, për shkak të identitetit të tyre, unike.
Në bashkëpunim me Shoqatën e Filmit Shqiptar në Toronto të Kanadasë keni shfaqur edhe filmin tuaj “Utland”. Si u prit nga publiku shqiptaro-kanadez?
“Utland” është një film eksperimental me kohëzgjatje 5 minuta që bëhet fjalë për rilidhjen me familjen e humbur prej kohësh. Filmi u tregua në Tiranë, si pjesë e një bashkëpunimi midis Shoqatës së Filmit Shqiptar dhe Akademise së Filmit dhe Multimedias Marubi. “Utland” u tregua para një audience të përbërë nga studentë filmi dhe nga filmdashës të përgjithshëm. Filmi u prit pozitivisht, dhe ngjalli kureshtjen e publikut – studentët sidomos, ishin të interesuar të shihnin filmat të punuar nga bashkatdhetarët në diasporë. Dhe ky është reagimi qe unë shpresoja të merrja për atë film.
Punon paralelisht si fotografe dhe tani përdoret termi videograf, por do të thoja kameramanë/operatore/. Si do ta përshkruaje një ditë normale pune tënden?
Çdo ditë është e ndryshme për të qenë e sinqertë, por kjo është gjithashtu pjesë e vokacionit. Unë zakonisht punoj me organizata arti për të shfaqur artistë, vepra në zhvillim, intervista, ngjarje, leksione, biseda, seminare dhe prezantime lojërash. Më pëlqejnë veçanërisht xhirimet e ekspozitave dhe proceseve artistike. Kurioziteti im ushqehet duke parë dhe kuptuar vizualisht lloje të ndryshme të projekteve/ngjarjeve të lidhura me artin. Kam punuar shumë me Ada X (e njohur më parë si Studio XX), e cila është një qendër feminist e drejtuar nga artiste në Montreal, e fokusuar në artet mediatike dhe kulturën digjitale. Unë kam qenë me fat që më besuan të eksperimentoja me kameran kur filmoja dhe fotografoja ngjarjet dhe ekspozitat e tyre. Të jetuarit në Montreal më ka dhënë mundësinë te njoh shumë prej arteve teknologjike/digjitale. Të vë në përdorim përvojën time në kinema për t’i shfaqur ato, është një proces shumë tërheqës në mënyrë krijuese. Këto lidhje kanë funksionuar në mënyra reciproke, sepse frymëzojnë disa nga tregimet që shkruaj, veçanërisht ato që tregojnë për marrëdhëniet njerëzore-teknologjike. Filmi im dokumentar eksperimental “Nodes” që realizova bashkë me Agustina Isidori ishte rezultat i atij ekspozimi ndaj teknologjisë dhe artit.
Mund të na tregosh se si ndikuan studimet e tua për arkitekturë dhe arte të bukura në rrugën tende drejt Kinemasë?
Studimet e mia në Arkitekturë ndikuan në mënyrën se si i qasem perspektivës së kamerës në projektet e mia filmike, ndërsa interesi im i përgjithshëm për arkitekturën më jep frymëzim për tregimet që shkruaj. Për shembull, kur përjetoj një hapësirë të ndërtuar, kaloj kohë duke vëzhguar lëvizjen rreth saj dhe përpiqem të shoh se çfarë tjetër mund të ndodhë në një kohë të ndryshme, kur nuk jam aty. Studimet e mia për artin figurativ janë ndoshta lidhja më e drejtpërdrejtë me vendin ku jam tani. Edhe pse studiova kurse të ndryshme të artit, u përpoqa të përfshija shumë punë video në projektet e mia. Të kesh hapësirë për të eksperimentuar më lejon të bëj punë që mund të shfaqen në një mjedis galerie dhe ndonjëherë në një ekran të madh. Më pëlqen ta kem atë liri – krijon një zinxhir reagimi midis projekteve të mia.
Në mars 2021, ju fituat çmimin e Skuadrës së Shkrimtarëve të Kanadasë për skenarin tuaj të filmit të shkurtër “Mirare”. Cili ishte vlerësimi i jurisë?
Çmimi WGC (Writers Guild of Canada) u dha në fund të një konkursi 4-javor intensiv të shkrimit të skenarit të quajtur “Cours Écrire Ton Court” organizuar çdo vit nga SODEC në provincën e Quebec-ut. Këtë vit, ishin 178 aplikantë dhe 7 finalistë (5 skenarë FR & 2 EN). WGC sponsorizon çmimin për shkrimin më të suksesshëm në anglisht. Juria e vlerësoi “Mirare” për “portretizimin e saj të ndjeshëm dhe autentik, protagonisten e saj tërheqës, aftësinë e saj për të përcjellë me saktësi emocionet e ngatërruara dhe ngritjen e saj delikate dhe efektive dramatike”. Historia është frymëzuar nga përvojat që kam jetuar si një vajzë emigrante shqiptare në Greqi gjatë fëmijërisë dhe viteve të hershme të adoleshencës, dhe më vonë si adoleshente emigrante që mbarova shkollën e mesme në Kanada. Kur isha në shkollën fillore ne Greqi, një nxënës shqiptar i sapoardhur u regjistrua në klasën time, më kujtohet sa mirë u ndjeva të takoja dikë në moshën time nga vendi im. Në të njëjtën kohë u ndjeva e pasigurt, sepse në atë moment pothuajse e kisha humbur gjuhën amtare pasi isha përshtatur me kulturën dhe gjuhën greke. Vite më vonë, në ditën time të parë në një shkollë të mesme kanadeze, u ndjeva e kënaqur por edhe nervoze njëkohësisht, kur takova studente te tjerë shqiptarë në klasën time. Për mua, një gjuhë e përbashkët nuk do të thoshte automatikisht se duhej të ishim miq. Ky ishte një realitet i vështirë dhe i hidhur. Shkrova “Mirare” për të përmbysur pritshmërinë që emigrantët nga i njëjti vend të qëndrojnë së bashku që në fillim. Fakt argëtues: shqipja ime është përmirësuar shumë që atëherë.
Deri tani keni punuar në shumë projekte të ndryshme . Mund të na tregoni diçka më shumë?
Në pjesën më të madhe, kam punuar në projekte të shkurtra filmash/video. Si artiste mediatike, kam krijuar pjesë eksperimentale dhe performuese të instalimit video si “Hello Earth”, e cila u shfaq në Festivalin HTMlles në vitin 2020. Unë kam drejtuar filma të shkurtër fiction narrativë si “Leagan (Peppermint Ashes)” dhe “Utland”. Aktualisht jam duke prodhuar “Mirare”.
Kur nuk jam duke punuar në punën time eksperimentale, punoj si Drejtore e Fotografisë në filma të shkurtër (“Silvia Dans les Vagues”, “Sweet Tooth”, “Auring’s Words”) dhe në video klipe (“Si J’etais une homme” dhe “Peach Puree de Peches”). Ka edhe video më të vogla të stilit dokumentar të aktiviteteve kulturore me Mutek dhe Ada-X (më parë Studio XX). Në të kaluarën e afërt, unë u mora me dizajnim të zërit gjithashtu.
