By Kujtimet flenë pranë nesh. Ndonjëherë është mirë t’i zgjosh dhe të zgjohesh me to. Hapet një botë që mendoje se nuk e njihje, por përkundrazi jetoje në të dhe më pas të duket e natyrshme, si uji që rrjedh dhe ajri që thith. Nostalgjia nuk është sëmundje, por dhuratë; melankolia e saj është guaskë që mbron një fryt të gëzuar.
Kemi vërtet nevojë për një “klinikë të kujtimeve”, siç shkruan Georgi Gosdodinov në romanin e tij Vendstrehimi i kohës, ku njerëzit shkojnë për të rikuperuar kujtimet e humbura me kalimin e kohës. Nëse do të më duhej të zgjidhja dekadën time të preferuar për ta rijetuar, siç ndodh me njerëzit në romanin e Gospodinovit, do të zgjidhja pa hezitim të parën që kam jetuar. Sepse ishte më e vjetra, më e largëta e jetuar, më ndryshe nga sot, e mbështjell me aureolën mitike të fëmijërisë kur nuk di ku mbaron realiteti dhe ku fillon përralla përmes fantazisë.
Ajo daton në një epokë fillestare, ende pa televizor dhe pajisje shtëpiake, të përdorura vetëm nga disa pionierë. Çelësi për të hapur atë sirtar përrallor, përtej magjepsjes së jetës të parë me sytë magjik të fëmijërisë – zbulimi primordial i gjërave, sharmi i herës së parë të gjithçkaje, kënaqësia për të zbuluar veten në botë dhe për të pushtuar një copëz nga çdo ditë e jetës dhe e dijes – është sezami i hapur i asaj kohe magjike, atij vendi, asaj bote që nuk ekziston më: jeta gratis.
Është jeta brenda mundësive, pa çmim dhe pa pretendime, e thjeshtë dhe bujare, falas, ku gjithçka është e qasshme për të gjithë: fresku i shatërvanëve, pjesa tjetër e stolave, kopshti publik, frutat e varura në pemë që u ofrohen udhëtarëve nga degët, përroi në të cilin lahesh vetë dhe lan rrobat, lojërat e luajtura me ato që ke në dispozicion, pa mjete, më shumë imagjinatë e një rregulli a e një objekti që ndërtohet lehtësisht me duar; dhe pastaj deti i lirë, ashtu si edhe pyjet dhe fshati.
Ke etje? Nuk shkon në lokal por pi nga shatërvani, madje edhe në shtëpi nuk blen ujë mineral por nxjerr nga pompat dhe përrenjtë. Burimet në verë ishin vende takimi të mbushura me njerëz, njerëzit pinin, mbushnin kana, lanin këmbët, fëmijët nxitonin në lojërat e tyre me ujë për t’i bërë të rriturit të pinin. Je pak i uritur? Shkul një frut nga pema dhe e ha; përderisa është fryt, mund ta heqësh edhe nga pema që i përket dikujt, nuk po e grabit, nuk është mëkat. Në fakt do të ishte e kundërta, mëkat është të mos i japësh ujë të eturve dhe ushqim të uriturve.
Dëshiron të pushosh? Nuk ka nevojë të porosisësh diçka në tavolinë, ulesh në stol, siç bëjnë ende – sidomos të moshuarit e fshatit – dhe pret, pret të kalojë koha, vapa, lodhja. Për pleqtë, koha është e gjatë dhe jeta është e shkurtër; e kundërta e të rinjve për të cilët orët kalojnë shpejt, por kanë shumë vite përpara.
Dëshiron të bësh një dush? Nuk ka mjedis të posaçëm me shezlong dhe çadra, pa kabina, varka me pedale apo gomone, por një plazh falas me not falas, ndonjëherë pa rroba banje ose me të brendshme; dhe, nëse ke vapë, zhytesh përsëri brenda ose gjen hijen e një shpelle, zgavrën e një shkëmbi apo një peme pranë bregut.
Gjithçka duket më e thjeshtë. Dhe, në breg të detit, trupa të hollë, jo të trashë ose në dietë, të paretushuar, pa silikon, në formë, pa tatuazhe, kremra, celularë. Më pas e kalon mbrëmjen me ata që pëlqen, kënaqësia është takimi, shkëmbimi i fjalëve, shakaja. Nuk duhet shumë për të jetuar. Falas.
Fëmijët që luajnë me asgjë në rrugë dhe lëndina; gjëja më e mirë është të marrësh një top. Pjesa tjetër janë vetëm lojëra fantazie: me peta, topadjegësi, kukafshehti, magjistari ose njeriu i lirë, piramida, biberoni, lule dhe fruta dhe gjëegjëza; lojëra të krijuara vetë dhe lojëra zotësie, që nuk kërkojnë mjete.
Kjo ishte jeta falas, veçanërisht në jug, por në fund të fundit e gjithë bota është një fshat. Dhe, nuk ishte një shekull më parë. Mund ta jetosh pa para dhe pa kufij qasjeje, me pak kërkesa. Jetonim në ajër, tokë, ujë, miqësi, qëllime dhe imagjinatë. Pastaj, është e vërtetë, kishte të pasur dhe nevojtarë, prona private, mure rrethimi, privilegje, bollëk dhe mungesa, njerëz të zbathur; lypësit ishin aty.
Jeta falas ishte një botë që dukej e sapokrijuar, e sapopjekur nga Nëna Natyrë ose Zoti; ende e re, pak fëmijë, naiv në dëshirat e veta të vogla, e kollajtë për t’u kënaqur.
Ishte e bukur jeta falas, dhe e thua me një psherëtimë, por kush e di nëse e mendon vërtet. Ishte një jetë e varfër, ende e papërpunuar, e vështirë në lehtësinë e saj, e ashpër në ëmbëlsinë e saj; një jetë që nuk do të mund ta jetonim më, sepse na duhen shumë gjëra që nuk i kishim më parë dhe prandaj ishin të tepërta në atë kohë; por tani nuk mund të bëjmë pa to.
Nostalgjia është e hidhur sepse ti e di që ajo botë nuk mund të kthehet dhe nuk ka kuptim të luftosh për ta rikthyer. E gjithë poezia e saj, bukuria e saj është në atë distancë të paeliminueshme; magjepsja e një humbjeje që nuk mund të rikuperohet. Nuk kthehemi më dot fëmijë, megjithatë është bukur të rizbulosh frymën dhe mrekullinë e origjinës, pavarësisht se e di që koha ka kaluar dhe është e pamundur të kthehesh.
Por, koha, thotë gjithashtu Gospodinovi, duket drejtvizore, por ajo është rrethore; ngadalëson në kthesa, ka nga ata që rikthehen. Dhe, jeta perfekte di të ribashkojë fundin me fillimin. Në fund të fundit, falas do të thotë me hir dhe proverbi i lashtë shtonte “et amore dei”. Jeta falas, hiri i të qenit në botë …
Nga: Marcello Veneziani
Shqipëroi: bota.al
