By Botim më i ri i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë është “Fjalori i emërtimeve të njerëzve sipas tipareve fizike e morale në gjuhën shqipe”, me autor profesor Idriz Metani.
Ky Fjalor, si pjesë e dytë e monografisë me titull “Semantika leksikore e emërtimeve të njerëzve sipas tipareve fizike e morale në gjuhën shqipe”, përmban fjalë, kuptime e njësi frazeologjike, që përdoren në gjuhën shqipe për të karakterizuar njerëzit sipas dukës së jashtme e tipareve a vetive të brendshme.
Janë mjete leksiko-frazeologjike e semantike në pjesën më të madhe të tyre të markuara, me përmbajtje të lartë vlerësuese e karakterizuese, me theksim konotativ e me ngjyrim ligjërimor të qartë, të pranishme kryesisht në ligjërimet e të folmet e shqipes, por edhe në shqipen standarde, të cilat formojnë një grupim të madh paradigmatik ose një makrofushë leksiko-semantike, e njësuar nga pikëpamja leksiko-gramatikore, leksiko-fjalëformuese e leksiko-semantike, me lidhje të brendshme sistemore si nga pikëpamja e burimit (lidhen me fusha tematike të njohura, si bota shtazore, bimore etj.), ashtu edhe nga pikëpamja shenjuese e karakterizuese, sipas një tipologjie të rregullt.
Fjalori përmban gati 15.000 njësi, nga të cilat më shumë se 12. 000 janë njësi leksikore (fjalë), afro 20 000 janë njësi semantike (kuptime) dhe mbi 2000 janë njësi frazeologjike e togje me përcaktorë a togfjalësha të afërta me to që përdoren në shqipe për të karakterizuar njerëzit sipas dukës së jashtme dhe tipareve morale.
Pak më shumë se dy të tretat e emërtimeve janë jo të parme (të prejardhura e të përbëra), ndër të cilat gati gjysma janë fjalë të përbëra, numri i të cilave i afrohet shifrës 4000, më të shumtat pronësore, me strukturë emër + emër, ndërkaq numri i kompozitave të formuara nga një temë ndajfoljore dhe një emërore e anasjellas (tipi: keqdashës, hundëpërpjetë), si edhe i kompozitave me strukturë temë pjesoreje + temë ndajfoljore (tipi: dashamir) është relativisht i vogël.
Fjalori do të jetë mjet pune për një rreth të gjerë përdoruesish, prandaj nuk është kursyer të jepen në të shpjegime të gjera e shënime plotësuese. Ai u drejtohet në radhë të parë shkrimtarëve, përkthyesve, publicistëve, por edhe mësuesve e nxënësve, pedagogëve e studentëve të Fakulteteve të Filologjisë e të Gazetarisë, atyre që duan ta njohin e ta zotërojnë shqipen në thellësi, me vlerat aq të pasura të fjalëve e të frazeologjisë etj. Edhe paraqitja leksikografike i përshtatet këtij synimi. /ATSH
