By Nga Aurenc Bebja*, Francë – 20 Shtator 2023
“Il Piccolo di Trieste” ka botuar, të premten 3 tetorit 1913, në ballinë, intervistën e Dervish Himës në lidhje me marrëdhëniet e ndërlikuara asokohe ndërmjet Esad Pashës dhe Ismail Qemalit, të cilën, Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :
Konflikti midis Esad Pashës dhe qeverisë së Vlorës vazhdon ende.
Akuza të rënda ndaj Ismailit në një telegram drejtuar Sir Grey
(Intervista jonë me Dervish Himën)
Udhëheqësi i njohur shqiptar Dervish Hima, i cili është njeriu i besuar i Esad Pashës, mbërriti në Trieste mëngjesin e djeshëm nga Durrësi dhe u largua nga Shqipëria, siç njoftohet dje në telegramin tonë, me një mandat të veçantë : Dervish Hima vazhdoi udhëtimin e tij për në Vjenë mbrëmë, nga ku më pas do të udhëtojë për në Romë.
Një nga redaktorët tanë pati rastin ta intervistonte për ngjarjet më të fundit shqiptare, shumë prej të cilave sqarohen me marrëveshje të reja nga fjalët e figurës autoritare shqiptare.
Dervish Hima shprehu dëshirën për të ndriçuar sadopak opinionin publik mbi kushtet shqiptare dhe u vu në dispozicion tonë në çdo mënyrë. Lexuesit sigurisht që nuk do të humbasin rëndësinë e intervistës. Redaktori ynë, duke e pyetur për situatën në Durrës, Dervish Hima u përgjigj :
— Durrësi tani është një qytet i qetë dhe i gjithë distrikti është i qetë. Esad Pasha gëzon besimin e plotë të popullsisë dhe administron qytetin dhe krahinën në mënyrë të paqortueshme. Edhe në port ka një lëvizje më të madhe, e cila na jep shpresë për të ardhmen.
— Po konflikti me Ismail Qemal Beun, kreun e qeverisë së Vlorës ?
— Nuk është zbutur. Raportet e gazetave për këtë temë janë fantastike. Esad Pasha kërkon reforma serioze nga qeveria e Vlorës, pjesë e së cilës bën pjesë edhe si Ministër i Brendshëm, dhe kërkon që Ismail Qemal Beu të japë llogari për shpenzimet e deritanishme me taksat e paguara nga populli.
— Pra është një çështje administrative ?
— Është më keq. Qeveria e Vlorës ka dështuar në detyrën e saj. Këtu është një kopje e një telegrami që i dërguam dje, sapo mbërritëm në Raguzë, Sir Eduard Grey-t. Na u desh të përdornim një qytet dalmat sepse kablloja telegrafike e Vlorës është ekskluzivisht në shërbim të Ismail Qemal Beut. Ja teksti i telegramit :
“Ne të nënshkruarit e qarkut të Mallakastrës pranë Vlorës, duke parë sistemin administrativ oriental të Ismail Qemal Beut, së bashku me të gjitha qytetet e tjera shqiptare, kemi ngritur zërin, me distriktin tonë të Beratit, për të protestuar kundër këtij sistemi, duke propozuar një administratë perëndimore me zyrtarë kompetentë. Në vend që të pranonte propozimin e popullit, Ismail Qemal Beu mblodhi banditë si Salik Murad (Sali Murati), Husni Toska (Hysni Toska), Bajdo Pristina (Bajdo Prishtina) etj. Me këta njerëz të tmerrshëm u shkatërruan fshatrat tona, na u vranë gratë dhe fëmijët. Fëmijët tanë janë në duart e banditëve. Kërkojmë drejtësi. Ismail Qemal Beu pushton kabllogramin e Vlorës dhe na pengon të dërgojmë ankesat tona te Shkëlqesia Juaj dhe në mbarë Evropën. Erdhëm në Raguzë për të tërhequr vëmendjen tuaj. Paanshmëria angleze është e njohur në mesin tonë.”
Telegrami është firmosur nga Bektash bej Cakrani dhe 25 persona të tjerë fatkeq.
— Sigurisht që është një akuzë e rëndë.
— Fatkeqësisht, kjo është e vërteta. Ju jeni të parët që njihni përmbajtjen e kësaj dërgese, por ne duhet të hedhim pak dritë. Esad Pasha, me të gjithë armiqtë e tij në portat e Shqipërisë, do një administratë të paqortueshme në shtëpi. Për këtë arsye ai u rebelua.
— Dhe cilat janë qëllimet e Esad Pashës ?
— Para së gjithash, mbrojtësi heroik i Shkodrës kërkon të bëjë të ditur se ka braktisur gradën e tij të gjeneralit të divizionit në ushtrinë turke. Ai është shqiptar dhe synon vetëm mirëqenien e Shqipërisë.
— A është e vërtetë që ai donte të shpallej Princ i Shqipërisë ?
— Është një mashtrim. Sa të pavërteta janë thashethemet e gazetave se Esad Pasha kërkon të sjellë një princ turk apo egjiptian. Nuk është absolutisht e vërtetë që Esad Pasha mbështet kandidaturën e Fuad Pashës, princit egjiptian. Në të vërtetë, ai është mbështetësi më i zjarrtë i emërimit të një princi ekspert dhe të aftë evropian dhe beson se është thelbësore që ai të bëhet brenda një kohe sa më të shkurtër të mundshme. Ne do të duhet të arrijmë në këtë gjithsesi.
— Po konflikti me Serbinë ?
— Gjithashtu në këtë drejtim mund t’ju siguroj se Esad Pasha nuk ka nxitur ndonjë incident fatkeq që ka ndodhur në kufirin verior shqiptar. Nuk është as e vërtetë që ajo lëvizje revolucionare të drejtohej nga zyrtarë të huaj, vetëm mizoritë e kryera nga serbët në vendet kufitare që ia caktuan Serbisë nga Konferenca e Londrës shkaktuan britma alarmi tek ato fise që atëherë u ngritën. Dhe aty nuk luftojnë vetëm shqiptarë, ka edhe bullgarë. Serbët nuk i lejuan bullgarët që jetonin atje as të shkonin në shkolla apo të flisnin gjuhën e tyre. Sjellja e zotërinjve të rinj ishte e tillë që justifikonte rebelimin. Për më tepër, Esad Pasha bën gjithçka për të ndaluar gjakderdhjen. Ai i shkroi Qeverisë së Serbisë me keqardhje për konfliktet dhe duke deklaruar se dëshiron që të respektohen rezolutat e Konferencës së Ambasadorëve në Londër në lidhje me caktimin e kufijve veriorë.
— A mund të më thoni diçka tjetër për udhëtimin tuaj ?
Dervish Hima buzëqeshi në mënyrë diplomatike dhe tha se rrugëtimi i tij nuk ka shumë rëndësi. Në vend të kësaj, duket se ai duhet të ketë pak. Ndërkohë, dihet se shqiptarët po këmbëngulin për emërimin e princit të tyre, e vetmja mënyrë për të sjellë paqen e qëndrueshme në atë vend të trazuar.
