By Sot është dita e Moikomit. Padyshim, një nga qeniet kulturologjike më të spikatura të tri dekadave të fundit. Sot më erdhi në mendje momenti kur më dhuroi përmbledhjen poetike “Meduza” në vitin 1995. Unë asokohe isha student në degën e Letërsisë, në Fakultetin Histori – Filologji. Poezitë e tij i lexova me një frymë, duke shijuar metaforën e përkorë, botën e thellë të ideve, pasionin e çmendur për arkeologjinë dhe historinë, dhe kripën e detit që spërkat çdo varg. “I kam bërë para viteve ‘90”, – më tha, kur më dhuroi librin me nënshkrimin “Moikomi”. Gati 20 vjet më vonë gjeta rastësisht një shënim në ditaret personale të Dhimitër Shuteriqit që më solli ndërmend këtë vëllim poetik. Shuteriqi kishte fiksuar një histori të vitit 1971, kur e kishte thirrur Moikomin në zyrën e tij, në Lidhjen e Shkrimtarëve. Moikomi sapo kishte botuar disa poezi tek gazeta “Drita”, – një pjesë e të cilave janë përfshirë edhe në përmbledhjen “Meduza” në vitin 1994. Kryetari i Lidhjes e përgëzoi djaloshin e talentuar dhe para se të largohej, i dha një këshillë miqësore: “Edhe mua më pëlqejnë simbolistët dhe surealistët francezë, por ka shumë kohë që nuk shkruaj në stilin e tyre. I lexoj pa i ndarë me të tjerë…”. Moikomi doli nga zyra duke mos ia ndarë sytë vëllimit me poezi të Paul Eluard që ndodhej në tryezën e kryetarit të Lidhjes. Por, pas pak ditësh, Moikomin e degdisën nga Tirana drejt Rrogozhinës, sepse poezia e tij nuk përshtatej me shijet e realizmit socialist.
Këtë “sekret ditaresh” nuk pata mundësi që ta ndaja me Moikomin, ndonëse ishte ende mes nesh. Por, kjo kujtesë e solli rastin për të thënë se Moikomi ishte ndryshe nga shumë të tjerë asokohe me artin e tij.
Në fund të viteve ’90 kam ndarë shumë biseda me të për letërsinë, historinë, arkeologjinë dhe politikën; dhe i jam mirënjohës thellësisht, sepse kam mësuar prej tij; kam pasur fatin të kem edhe miqësinë e tij në rrugëtimet e shpeshta që bënim bashkërisht nga Durrësi drejt Tiranës dhe anasjelltas, kur ishte drejtor i Muzeut Historik Kombëtar. E kam ndjekur po ashtu edhe përmes shkrimeve të tij në shtypin e kohës. Në periudhën kur të gjithë, përfshirë edhe drejtuesit e familjes së tij politike, po rendnin si të babzitur pas parasë dhe karriges, Moikomi nuk rreshte kurrë së lexuari, së mësuari dhe reflektuari për botën e ideve, të mendimit, – me kureshtinë e gjallë të arkeologut dhe historianit, të poetit dhe politikanit, të eseistit të rrallë, me synimin për të kuptuar rrënjët e historisë dhe identitetit të shqiptarëve, shkaqet e krizave dhe nevojën për promovimin e kulturës shqiptare. Teksa miqtë e vet të politikës pasuroheshin materialisht, Moikomi deri ditën që mbylli sytë e refuzoi modelin e konformistit dhe pazarxhiut, duke i mbetur besnik deri në vdekje botës së ideve dhe trazimit sesi mund ta bëjë dija dhe arsyeja një Shqipëri më të mirë. Si i tillë, ai ishte ndër intelektualët e rrallë që qëndroi me dinjitet në politikë, – për aq kohë sa qëndroi, – dhe është mendja që i mungon edhe sot politikës së bjerrur nga bota e ideve, sidomos të majtës shqiptare. Ai nuk gjeti pajtim me kthimin e partive politike në një grumbull njerëzish të zvetësuar nga ideologjia dhe të kapluar nga krimi dhe korrupsioni.
Sot kur nuk e kemi mes nesh Moikomin, kemi shumë ç’të mësojmë nga vepra dhe modeli që la pas. Çdo kush është shenjë e kohës së tij, – duke përfshirë edhe gabimet, por pakkush ka fuqinë e Moikomit për të lënë vlerë dhe gjurmë në të gjitha kohët, siç i ka lënë ai. Ka sish që nxitohen apo paragjykojnë pa i lexuar veprat e tij apo pa qenë brenda kontekstit të kohës, në pamundësi për të arsyetuar apo analizuar jetën dhe veprën e tij, ashtu siç ka qenë: Ka nga ata që mbase nuk i përqasen veprës së tij për shkak të pamundësisë për ta kuptuar. Por, Moikomi iku duke lënë dhe duke bërë shumë herë më shumë se ç’ka marrë me vete; duke kontribuar shumë herë më shumë. Në pamundësi për t’i thënë këto fjalë në ditën që u largua fizikisht nga kjo botë, – ky 3 qershor është momenti i gjetur për t’i shprehur mirënjohjen për ato gjëra të mira që la këtu mes nesh; për përmbledhjet poetike, për librat për fëmijë, tregimet, botimet eseistike dhe studimore, etj..
*Albert Gjoka – Project manager at Bukinist
