By 
Nga Fatjona R. Lubonja Ed.D –
Shqiptarët ndër vite kanë praktikuar një aftësi të përdorimit të gjuhëve të ndryshme, përfshi këtu gjuhën e lindur, gjuhët e mësuara gjatë rritjes dhe dialektet. Ky është një fenomen i rëndësishëm që kërkon reflektimin e një mendimi analitik, edhe pse thjeshtë mund të diskutohet si një hipotezë. Për më tepër popullsia shqip-folëse është një popullsi emigruese (INSTAT, 2018) që praktikon fenomenin e të mësuarit, përvetësimit dhe përdorimit të gjuhëve të ndryshme. Por në këtë shkrim i referohem shqiptarëve jashtë dhe brenda kufijve të Shqipërisë, për arsyen sepse kjo popullsi, përveç përdorimit të gjuhës së lindur (shqiptare/shqip), kultura e të mësuarit të gjuhëve të ndryshme është pothuajse një kulturë kolektive, praktike dhe e emancipuar.
Çfarë janë gjuhët komunikuese për të trurit?
Sipas studimeve neuro-shkences “gjuhësia” buron nga gene komplekse por në veçanti gjëndet në genin i quajtur FOXP2 (Marcus, G., & Fisher, S. 2003). Procesi i të mësuarit dhe përdorimit të gjuhës përfshin jo vetëm pjesët e rëndësishme të aktivitetit të lobit ballor dhe temporal (Broca dhe Wernicke), por pothuajse në të gjithë pjesët e trurit që kanë lidhje me atë të kujtesës, perceptimit, levizjet, emocionet, dhe më shumë (Kandel, R. E., & Hawkins, D. R., 1992). Gjithashtu gjuha që flasim influencon lëvizjen e syve (Tanenhous, et, al. 1995), pasi disa fjalë në gjuhë të ndryshme kanë ngjashmëri në tingujt por nuk kanë kuptime të përbashkëta që në raste të veçanta krijojnë memorje pamore. Për shembull, një individ që flet dy gjuhët, shqip dhe anglisht, kur i referohet fjalës në anglisht që tingullon ¨door¨ ¨open the [door]¨, gjithashtu gjen ngjashmëri në tingull me flalën shqip ¨dor/ë¨, ¨hape me [dor]¨. Pavarësisht se fjalët kanë kuptime të ndryshme por tinguj të përbashkët, ato kuptohen dhe memorizohen edhe nga ana vizuale me lëvizjen e syve, ku varet nga situata, i drejton sytë nga ¨dera¨ dhe nga ¨dora¨. Si organizohen gjuhët në pjesët e trurit?
Aftësia për të mësuar dhe për të përdorur disa gjuhë është një fenomen i trurit (Hamrick, et al. 2018). Një faktor i rëndësishëm për këtë aktivitet është plasticiteti i trurit. Më thjeshtë, mund të shpjegohet se gjuha e lindur nuk eleminohet apo harrohet për t’u zëvëndësuar nga një gjuhë tjetër. Megjithëse gjuha e lindur dhe gjuhët e tjera të mësuara në kohë të ndryshme aktivojnë shpeshherë të njëjtin pjesë të trurit, gjithsesi ato aktivojnë edhe pjesë të ndryshme të rrugëtimit të qelizave nervore. (Flinker, et al. 2015) Pra, truri e praktikon sistemin egzistues të qelizave nervore por gjithashtu aktivizon dhe shtigje të tjera të qelizave nervore për gjuhë të ndryshme.
Si rrjedhim një aktivitet qelizor i tillë është e rëndësishme për të vlerësuar idenë që të mësuarit dhe përdorimit të gjuhëve të ndryshme mund të riorganizojë strukturën e rrugëtimit të disa qelizave nervore (Cole, D. J., Espinueva, D., & et. al., 2020). Rrjedhimisht, duke iu referuar çfarë diskutohet më sipër, mësimi dhe përdorimi i gjuhëve në mënyrë aktive është një faktor pozitiv dhe i shëndetshëm për trurin dhe qelizat nervore. Komunikimi nëpërmjet gjuhësisë është një aktivitet kompleks i trurit (Fedorenko, E., et al. 2011), por truri nuk bën diskriminime përsa i përket mudësisë për të mësuar gjuhë të ndryshme. Ato mund të mësohen në çdo moshë. Për shqiptarët mundësia për të përdorur më shumë se një gjuhë është një faktor positiv që mund të influencojë positivisht në shëndetin e tyre. Në rrjedhim, të praktikohet mësimi i gjuhëve tek fëmijët që në moshë të re, kur hidhen hapat e para gjatë procesit të mësuarit të gjuhës kominikuese, por edhe në moshat e rritura. Ky është një faktor shumë i rëndësishëm për të ruajtur dhe vazhduar plasticitetin dhe shëndetin e trurit.
