By Pas promovimit të librit të saj dygjuhësh Anatomia e Shpirtit Tim – Anatomy of My Soul në Kanada, në qytetet Vancouver dhe Toronto, artistja dhe ekspertja e arsimit Vlera Kastrati vjen në Montreal me këtë intervistë ekskluzive për Albanian Montreal Press. Në një bashkëbisedim të thellë dhe emocional, ajo ndan rrugëtimin e saj jetësor dhe artistik, përvojat e fëmijërisë nën shtypjen serbe, dashurinë për muzikën që mbijetoi përmes traumës, dhe mënyrën se si arti i saj ndërthur kujtimet personale me ato kolektive të një populli që ka luftuar për të mbijetuar, për të treguar historinë dhe për të dashur jetën.
Kush është Vlera Kastrati?
Vlera Kastrati është një eksperte arsimi dhe artiste multidimensionale nga Prishtina, e cila ndërthur në mënyrë të natyrshme muzikën, letërsinë dhe arsimin në krijimtarinë e saj. Ka përfunduar studimet master në Zhvillim Ndërkombëtar të Arsimit në Universitetin Columbia në Nju Jork dhe një Bachelor në Gjuhë dhe Letërsi Angleze në Universitetin e Prishtinës. Gjithashtu, ka nisur studimet pasuniversitare në Studime Gjinore në Universitetin Evropian Qendror në Budapest.
Për më shumë se njëzet vjet, Vlera ka kontribuar në reformën arsimore në Kosovë, veçanërisht në zhvillimin e politikave kurrikulare, duke e kombinuar këtë me një rrugëtim të pasur artistik si këngëtare, kantautore dhe shkrimtare. Ka marrë trajnim muzikor në institucione të njohura si Wiener Musik Seminar në Vjenë, Saint Louis College of Music në Romë, The New School në Nju Jork, si dhe nga artistë të njohur në Prishtinë si Maria Pia de Vito (Itali), Dr. Ardiana Bytyçi dhe Dr. Ahmet Dërguti (Prishtinë).
Memoari i saj dygjuhësh Anatomia e Shpirtit Tim – Anatomy of My Soul është një vepër unike që ndërthur rrëfimin personal me këngë origjinale. Me tetë këngë të përfshira në libër, vepra sjell histori personale dhe kolektive të Kosovës nga periudha para, gjatë dhe pas luftës.
Albumi është kompozuar dhe regjistruar në Romë nga i ndjeri Amedeo Tommasi, kompozitor i njohur i muzikës jazz dhe bashkëpunëtor i Ennio Morricone-s. Redaktimi i librit është bërë nga Lary Bloom, instruktor memoarësh në Universitetin Yale.
Ajo ka publikuar tre videoklipe muzikore – një në Paris dhe dy në Prishtinë – që mund të ndiqen këtu:
https://www.youtube.com/watch?v=FB4-VLpverQ
E dy të tjera në Prishtinë, I’ve Sinned dhe Teardrop – e dyta i kushtohet luftës.
https://youtu.be/UqXCbKC8seA?si=Dyrhaur7CV-qf-AFhttps://youtu.be/r3aZwWJd4LU?si=sjr68ZrBJ5Zs2CvF
Memoari dhe muzika janë prezantuar në mjedise të rëndësishme kulturore si Europe House, Ambasada Franceze në Prishtinë, Java e Frankofonisë në Kosovë, Ambasada e Kosovës në Hagë, Konsullata e Kosovës në Toronto, ACDA, ACSEP në Vankuver, etj. Puna e saj është pasqyruar gjerësisht në media në Kosovë, Shqipëri, Maqedoni dhe Itali.
Si arritët të lidhni muzikën me librin tuaj dhe çfarë ndikimi ka kjo përmes të dyjave?
Unë isha një fëmijë që dashuroja jetën dhe të bukurën dhe më lumturonte dashuria për muzikën. Kjo ndjenjë më vinte natyrshëm, siç vinte edhe nga Nana ime e ndjerë, Alide Vinca Kastrati, e cila këndonte bukur dhe me shumë pasion. Ajo e kishte këtë dhunti, por nuk e çoi përpara, sepse jeta, familja dhe karriera morën përparësi.
Unë, nga ana tjetër, nuk e lashë pas. E këndoja jetën pa e ditur ende se çfarë nënkuptonte të ishe shqiptare në një Kosovë të shtypur në kuadër të Federatës Jugosllave që na mohonte të drejtat. Kur represioni serb filloi të ndjehej gjithandej – në shkolla, në rrugë, në shtëpi, në shpirt – dashuria për jetën dhe muzikën u zhduk. Në vend të saj erdhën frika dhe mbijetesa.
Vazhdova jetën me vendosmëri, edhe pse e mbushur me frikë. Mësova në kushte të pamundura, vazhdova shkollimin, përfundova studimet jashtë dhe u ktheva në Kosovë për të punuar. Por edhe pas luftës, sfidat nuk munguan. Një luftë përfundonte dhe një tjetër fillonte. Kur ndjeva se nuk mund të isha më e fortë, e lashë veten të isha e brishtë. Fillova të shkruaj, të kuptoj veten dhe realitetin ku isha rritur.
Ndërsa shkruaja, e kuptova se dashuria për muzikën nuk kishte vdekur – thjesht e kisha mbyllur diku thellë. Me shkrimin, më erdhën lirshëm edhe këngët e mia të pakënduara dhe po i mbushnin rrëfimet e pathëna e momentet e vështira me muzikë. Ndodhi natyrshëm dhe unë i lashë të rrjedhin fjalët e notat ashtu si erdhën. Tani, përmes muzikës dhe librit, po i këndoja jetës që më kishte heshtur këngën.
Çfarë mesazhi përcillni me botimin tuaj të fundit?
Nuk kam shkruar me idenë e një mesazhi të drejtpërdrejtë, por çdo vepër arti përçon diçka. Ky libër është një rrëfim i sinqertë, personal dhe i thellë, por që besoj se flet për shumëkënd. Një rrëfim nuk mund të jetë i izoluar. Ashtu sic nuk mund të jetë as një jetë. Është një mori jetërash të cilat ndërlidhen me njëra tjetrën. Ndjenjat e një personi poaq sa janë specifike, janë edhe universale. Mendoj se ne e ndiejmë dhimbjen e gëzimin njësoj. Prandaj mendoj se ky libër kujtimesh a memoir është një libër i sinqertë i një gruaje shqiptare dhe besoj se cdo shqiptar qoftë i Kosovës a i Shqipërisë gjen copëza të jetës së tij a saj.
Unë do të doja që ky libër të provokojë lexuesin dhe dëgjuesin që të kthehet në fëmijëri të rilidhet me fëmijërinë dhe fëmijën që ishte njëherë, se fundja këto përvoja i kemi brenda. Atëherë do të kuptojë se shumë përgjigje për jetën janë aty të pa redaktuara e të paprekura nga vështirësitë e jetës e rregullat shoqërore. Vijnë nga shpirti i çiltër fëmijëror.
Shpresoj që ky libër të frymëzojë shqiptarët – kudo që janë – të ndajnë rrëfimet e tyre. Kemi shumë histori të dhimbshme, por edhe shumë dëshmi të mbijetesës dhe dashurisë për jetën. Forca e individit lind pikërisht nga kjo dashuri.
Si ka ndikuar botimi i librit tuaj te shqiptarët në Kanada?
Në Kanada ndodhi diçka shumë e bukur. Gjatë prezantimeve në Vankuver dhe Toronto, ndjeva se ishim një komunitet që kishte nevojë për të folur. Libri dhe muzika u bënë ura që na afruan emocionalisht. Folëm për veten, për realitetin e dikurshëm dhe atë të sotshëm, për dhimbjen e luftës dhe sfidat e të qenit shqiptar por edhe grua. Kjo çiltërsi krijoi hapësirë për ndarje emocionesh dhe për rrëfime të sinqerta. Ishte një përjetim shërues për shumë prej nesh.
Muzika më dha forcën për të tejkaluar viktimizimin, për të ndier sërish dashurinë për jetën. Dhe këtë dua ta ndaj me të gjithë.
A mund të thuhet se libri juaj ka luajtur një rol në mbledhjen e shqiptarëve në diasporë?
Pa dyshim, po. Prezentimet në Kanada u organizuan lehtësisht dhe me përkushtim, në Vankuver nga Amarildo Ceka (ACSEP) dhe në Toronto nga Konsullata e Kosovës dhe Rudin Dakli (ACDA). Ishim shqiptarë nga treva të ndryshme të Kosovës dhe Shqipërisë, por u ndjemë njësoj – si një. Ishte prekëse të shihje se si arti krijoi hapësirë për ndarje, ndjeshmëri dhe mirëkuptim të ndërsjellë.
Duket se jemi rritur në kohëra të ngjashme, por me përvoja që na kishin ndarë e lënduar. Këto prezantime krijuan një lidhje të re – njerëzore dhe emocionale. Muzika dhe rrëfimi na bashkuan. Ishim shqiptarë nga treva të ndryshme të Kosovës dhe Shqipërisë, por u ndjemë njësoj – si një. Ishte prekëse të shihje se si arti krijoi hapësirë për ndarje, ndjeshmëri dhe mirëkuptim të ndërsjellë.
Krijoi hapësirë për ndarje përvojash, ndjeshmëri …
Bisedoi: Blerina Ruka/ Albanian Montreal Press
