By Gjatë dimrit të ashpër të vitit 1914, mes baltës, gjakut dhe kaosit të Luftës së Parë Botërore, një seri armëpushimesh të jashtëzakonshme ndodhën spontanisht përgjatë Frontit Perëndimor. Në vitet 1960, BBC-ja foli me disa prej burrave që, gjatë atij sezoni të veçantë të Krishtlindjes, vendosën të ulnin armët.
Në prag të Krishtlindjes së vitit 1914, ushtari Graham Williams, i Brigadës së 5-të të Pushkatarëve të Londrës, ishte në shërbim roje, duke vështruar me ankth përtej shkretires së “tokës së askujt” drejt llogoreve gjermane. Ai kishte përjetuar tashmë muaj të tërë dhune brutale, gjakderdhjeje dhe shkatërrimi që do të karakterizonin Luftën e Parë Botërore, kur ndodhi diçka e jashtëzakonshme. “Papritur, drita u shfaqën përgjatë llogoreve gjermane. Mendova se ishte diçka e çuditshme. Pastaj gjermanët nisën të këndonin ‘Stille Nacht, heilige Nacht’. U zgjova dhe të gjithë rojet bënë të njëjtën gjë, zgjuan të tjerët që të vinin e të shihnin se çfarë po ndodhte,” kujtonte ai në emisionin radiofonik të BBC-së Witness History.
Zërat përshkonin shkretiresën e tokës së askujt; këngë të njohura që kapërcenin barrierat e gjuhës, një kujtesë muzikore e njerëzimit të përbashkët. “Ata e mbaruan këngën e tyre dhe ne i duartrokitëm, dhe menduam se duhej të përgjigjeshim në një farë mënyre. Kështu që iu përgjigjëm me ‘The First Noel’.”
Është e vështirë të përcaktohet saktësisht origjina e Armëpushimit të Krishtlindjes së vitit 1914. Ai duket se lindi spontanisht në shumë vende përgjatë Frontit Perëndimor. Nuk pati një armëpushim të vetëm dhe të njëtrajtshëm, por disa ngjarje lokale. Për disa ushtarë në llogore zgjati vetëm disa orë; në zona të tjera deri në Ditën e Dytë të Krishtlindjes, madje edhe deri në Vitin e Ri në disa pika të izoluara. Në disa pjesë të Frontit Perëndimor, ai nuk ndodhi fare. Rreth 77 ushtarë britanikë u vranë ende në luftime ditën e Krishtlindjes së vitit 1914.
Për kolonelin Scott Shepherd, atëherë oficer i ri, që luftonte pranë qytetit Armentières në veri të Francës, gjithçka nisi pothuajse rastësisht. Në agimin e mëngjesit të Krishtlindjes, toka e askujt ishte e mbuluar nga një mjegull e dendur. “Mjegulla ishte aq e trashë sa nuk shihje dorën para fytyrës,” kujtonte ai kur u kthye në fushëbetejë me BBC-në në vitin 1968.
U mor vendimi të përfitonin nga mbulimi që ofronte moti për të riparuar llogoret e shkatërruara. Por teksa ushtarët mbushnin thasë me rërë dhe përpiqeshin të rindërtonin parapetin e llogores, mjegulla nisi të shpërndahej papritur.
“Ajo u ngrit jashtëzakonisht shpejt. Dhe përgjatë vijës pamë papritur gjermanët duke bërë pikërisht të njëjtën gjë, të gjithë në hapësirë të hapur. Ne thjesht u pamë për disa çaste dhe më pas një ose dy ushtarë u afruan drejt tyre. U takuan, shtrënguan duart, shkëmbyen cigare. Filluan të bisedonin. Lufta, për atë moment, u ndal.”
Gjenerali Walter Congreve, i cili drejtonte Brigadën e Pushkatarëve, i shkroi gruas së tij ditën e Krishtlindjes, duke e përshkruar armëpushimin si “një gjendje e jashtëzakonshme”. Meqenëse llogoret ishin shumë pranë njëra-tjetrës, ushtarët mund t’i bërtisnin përshëndetje njëri-tjetrit, duke nisur biseda. “Një gjerman bërtiti se donin një armëpushim njëditor dhe se do të dilte nëse dilnim edhe ne,” shkroi gjenerali. “Me shumë kujdes, një nga njerëzit tanë u ngrit mbi parapet dhe pa një gjerman që bënte të njëjtën gjë. Të dy dolën, pastaj edhe të tjerë… kaluan gjithë ditën duke ecur bashkë, duke i dhënë njëri-tjetrit cigare dhe duke kënduar këngë.”
Armëpushimet u dhanë ushtarëve mundësinë të merrnin trupat e të rënëve nga toka e askujt dhe t’u bënin varrime të denja shokëve të rënë. Burra që vetëm disa orë më parë përpiqeshin të vrisnin njëri-tjetrin, shkëmbyen cigare, ushqime dhe suvenire nga shtëpia. Ka edhe raportime për ndeshje të improvizuara futbolli, me ushtarë që luanin në hapësirën e zhveshur mes llogoreve kundërshtare. Koloneli Johannes Niemann, toger i dytë në Regjimentin e 33-të Sakson, ishte një prej pjesëmarrësve.
“Papritur, një ‘Tommy’ erdhi me një top futbolli… Dhe pastaj filloi një ndeshje futbolli. I shënuam portat me kapelet tona. Edhe ‘Tommy’ bëri të njëjtën gjë. Luajtëm fort. Dhe, në fund, gjermanët e fituan ndeshjen 3-2.”
Lufta rifillon
Asgjë e ngjashme me këtë armëpushim nuk do të ndodhte më gjatë Luftës së Parë Botërore. Udhëheqësit ushtarakë, të kapur në befasi nga armëpushimet dhe shoqëria e papritur që u krijua, kishin frikë se kjo do të minonte vullnetin për të luftuar dhe do të dëmtonte përpjekjen e luftës.
Nga të dyja palët u dhanë urdhra për të ndaluar “vëllazërimin me armikun”, me kërcënimin e gjyqeve ushtarake. Oficerëve iu tha të hapnin zjarr ndaj ushtarëve armikë që i afroheshin llogoreve dhe gradualisht të shtënat nisën sërish përgjatë vijës së frontit. Lufta rifilloi brutalitetin e saj dhe, teksa tmerret e saj të pamëshirshme u shtuan, u thellua edhe armiqësia mes kombeve kundërshtare. Krishtlindjen pasuese, breshëritë e mitralozëve u planifikuan qëllimisht për të mbuluar çdo tingull këngësh, në mënyrë që të parandalohej përsëritja e armëpushimeve spontane.
Armëpushimi i Krishtlindjes së vitit 1914 mund të mos e ketë ndryshuar rrjedhën e luftës, por, siç thotë historiani Dan Snow në podcastin e BBC-së Voices of the First World War, fakti që ai ndodhi fare është mrekulli. “Armëpushimi ishte një çast i shkurtër, por joshës, i njerëzimit individual, në një luftë burokracish, makinash dhe eksplozivësh të fuqishëm.”
Ai pati një ndikim të thellë tek burrat që e përjetuan, si kolonel Scott Shepherd. Për një moment të shkurtër, ushtarët në anë të kundërta e panë njëri-tjetrin si baballarë, vëllezër dhe bij që thjesht dëshironin të ktheheshin në shtëpi pranë të dashurve, dhe jo si armiq pa fytyrë që duhej vrarë.
“Disa prej tyre flisnin anglisht. Shprehën mjaft hapur mospëlqimin e tyre… për gjithë luftën, në fakt. Nuk ishin aspak agresivë. Disa thanë se kishin qenë në Londër, kishin qenë në Angli; në çdo gjë tregonin se ishin të kënaqur që na takuan,” tha ai./BBC
