By Monteal -Kanada
Prej së paku 6 muaj, vota e diasporës u shndërrua në temë diskutimi në mjaft instanca zyrtare por jo vetëm, të shtrira nga Shqipëria e deri ku jeton e zhvillohet diaspora shqiptare. I ardhur si një premtim nga kryeministri shqiptar gjatë zhvillimit të Samitit të II të Diasporës, zyrtarisht vetëm javën e kaluar, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve deklaroi përjashtimin e diasporës në Zgjedhjet Parlamentare të 25 prillit. Ndoshta mund të mbetet një projekt në plan, por shumëkush u angazhua të sugjeronte platforma të reja të gjithëpërfshirjes së diasporës.
Edhe anëtarë të komuniteti shqiptar në Kanada, kontribuuan në hartimin juridik të platformës zgjedhore. Në këto kushte, një grup juristësh shqiptarë të arsimuar në Kanada me anë të përfaqësimit të shoqatës së avokatëve shqiptaro-kanadez ( www.acla-sask.com), u ofruan të detajonin ndryshimet ligjore dhe përshtatjet e këtushme në lidhje me mundësitë e mënyrës më efikase të votimit në distancë.
Gjergji Hasa i diplomuar pranë Universitetit Concordia më 2009 me rezultate të shkëlqyera në Shkenca Politike, ndërkohë që në vitin 2013 ka përfunduar studimet si jurist në Common Law dhe Civil Law, në Fakultetin Juridik të Universitetit McGill. Gjergji Hasa është liçensuar si avokat nga Dhoma e Avokatëve të Québec-ut dhe është themelues i studios së tij ligjore “Hasa Avocats-Attorneys”. Mjaft aktiv në jetën komunitare në Montréal, Gjergji Hasa është laureat i Çmimit për Drejtësi Sociale dhe Lidership, “Award for social justice for contribution to the Faculty Community through Commitment and Leadership in the fields of Law and Social Justice”, laureat i bursës së ekselencës nga Canada Millenium Scholarship Foundation.
Në një intervistë për Albanian Montreal Press, Hasa do të na shpjegojë më shumë mbi misionin juridik individual por edhe kolektiv mbi nismën e votës së diasporës.
A mund të na tregoni shkrutimisht cilat ishin sugjerimet e shoqatës së avokatëve shqiptaro-kanadeze lidhur me votën e diasporës?
Ishte Ministria e Jashtme e Shqipërisë e cila komunikoi fillimisht me 2 anëtarët e Këshillit Koordinativ të Diasporës, Ardian Radovicka dhe Adriana Fishta Bejko, dhe më pas këta të fundit komunikuan me shoqatën e avokatëve shqiptaro-kandeze. Prej vitit 2018 në Toronto, funksionon shoqata e avokatëve shqiptaro-kanadezë, të cilët pas prezantimit me projektin e mundësisë së përfshirjes së diasporës në Zgjedhjet Parlamentare më 25 prill 2021, sugjeruan planin juridik në krahasim me angazhimin dhe procesin e ndjekur nga komunitetet e tjera që operojnë në Kanada. Konkretisht u panë cilat ishin mundësitë e duhura për hedhjen e votës në mënyrë më efikase për të gjthë shqiptarët në mërgim.
Pasi lexuam Kodin Zgjedhor, adaptuam dhe sugjeruam mendimet tona juridike që diaspora shqiptare në Kanada të kishte mundësi të votonte pa pengesa nga Kodi Zgjedhor apo ligjet e Kanadasë. Sygjerimet tona ishin të shumta si përshembull që Kodi Zgjedhor të përfshinte edhe institucionet e shtetit ku jeton Diaspora, pra nga shteti ku jeton votuesi (shtetasi shqiptar). Ose ligji në Kanada nuk e lejon që një kandidat i huaj të realizojë një fushtatë elektorale këtu. Duke qenë se shoqata ishte mjaft e strukturuar në shpërndarjen e përgjegjësive të punës, të gjithë anëtarët ndanë punën në grupe, me detyra specifike nga ku rezultuam me një dokument final të cilën ia kemi bërë me dije Ministrisë së Jashtme, drafti i së cilës është publik.
Cilat do të ishin sfidat me të cilat do të përballej votuesi shqiptar në diasporë si dhe pasojat?
Nga ana procedurale, mbetet tek zotësia ose problemi i politikanëve sesi do të ndërtohej struktura e votës së diasporës. Nëse ka një strukturë të qartë, (regjistrim të votuesit, dërgimi i votës) mbase nuk do të ishte një sfidë por një kënaqësi dhe madje kam qenë optimist për këtë po të kishte vullnet politik. Hapja e një platforme ku të gjithë të interesuarsit do të dërgonin gjeneralitetet e përgjithshme, dhe në momentin që dërgon të dhënat merret një e-mail informativ me procedurat në vijim, dërgon fletën e votimit, e plotëson dhe ia dërgon Ambasadës. Kjo procedurë ka nevojë për një ekspert IT e cila mund të sigurojë eleminimin e hapësirave për manipulime dhe nje ekspert logjistike te mundesoje arrdhjen e votes me sukses. Kjo do të ishte një kënaqësi për votim.
Duke kërkuar prej kohës anëtarësimin në Bashkimin Europian, a do të ushtronte vota e diasporës impakt pozitiv mbi kryerjen e reformave juridike?
Fillimisht mendoj se vota e diasporës do të kishte impakt pozitiv në Shqipëri. Për anëtarësimin në BE nuk mendoj se do të ishte nje element kryesor apo që do mbante shumë peshë për anëtaresim në BE.
A duhet të votojë Diaspora?
Sipas mendimit tim, të gjithë të larguarit nga vendlindja kanë të drejtën kushtetuese e ligjore të shprehjes së vullnetit të lirë të votës. Të njëjtën rëndësi ka edhe votimi i azilkërkuesit, studentit, punëtorit apo rezidentit shqipëtar kudo qofshin ata që përmbushin kushtet e votimit sipas Kodit Zgjedhor dhe kjo duhet të thjeshtësohet dhe mundësohet nga qeveritarët.
Në përgjithësi vota e diasporës është në interes të Shqipërisë, dhe ka më pak mundësi që të përfshihen interesa personale. Mendoj se diaspora do të jetë e prirë të votojë në interes të Shqipërisë për të zgjedhur kandidatin më të mire duke menduar se nuk kane interesa personale.
Vota e diasporës do të jetëgjithashtu një shtytës për qeverinë shqiptare që të investojë për të shërbyer shqiptarët që ndodhen jashtë. Më lejoni të përdor një gjuhë pak më kritike ku sot, ne vitin 2021 në Kanada, shqiptarëve ende nuk u lejohet të japin as shenjat e gishtave, qoftë në Ambasadën Shqiptare apo intitucione te autorizuara nga qeveria Kanadeze, për të dërguar një aplikim për pasaportë pranë zyrave përkatëse qe lëshojnë pasaporta shqiptare kudo qofshin ato (New York, Itali, Greqi apo Shqipëri). E shoh të lidhur ngushtë edhe me shërbimet e imigracionit që ofrojmë te Hasa Attorneys, ku shumë bashkatdhetarët tanë ndodhen në situata mjaft delikate dhe shpesh pazgjidhje që nga brenda Kanadasë për shkak të mungesës së shërbimit të pasaportës. Qeveria Kanadeze nuk lëshon as viza studimi, viza pune, apo rezidenca të përhershme kur pasaporta është e skaduar. Nuk gjej arsye pse duhet të jetë nje shërbim i limituar në disa shtete të botës duke e ditur që duke dhënë shenjat e gishtave në Kanada dhe duke plotësuar kushtet e tjera për marrjen e pasaportës mundemi të aplikojmë në distancë. Nëse diaspora do të bëhej pjesë e votimeve, mbase qeveria do i merrte me seriozisht nevojat me primare te shqiptarëve që ndodhen jashtë. Mungesa e këtij shërbimi më duket e pajustifikueshme në vitin 2021 ku teknologjia ka bere c’do gjë të mundshme. Ambasada Shqiptare në Kanada mundohet për të gjetur mënyra pë t’i shërbyer shqiptarëve që ndodhen në situata të vështira shkaktuar nga mungesa e pasaportes së vlefshme por duart e ambasadës janë të lidhura kur Shteti jonë nuk ka mundësuar aplikimin në distancë për pasaportë.
Sa e vështirë është aplikimi i teknologjive në vetvete në një palë zgjedhje?
Në fakt teknologjia në këto raste, siç mund të jetë votimi në distancë është një nga mënyrat më efikase për të reduktuar shumë shpenzime. Mendoj se do t’i shkonte më së miri të gjithë rrugëzgjidhjeve të tjera të cilat mund të krijonin dyshime për manipulime.
Votimi në distancë, sa do të evitoheshin manipulimet dhe parregullsitë?
Sigurisht që mendoj se i gjithë procesi është i lidhur ngushtësisht me politikat konkrete nga shteti shqiptar. Unë theksoj se është mjaft e nevojshmë një proces i ligjshëm ku të evitoheshin maksimalisht parregullsitë dhe sjell edhe një herë në vëmendje zgjedhjet e fundit më 14 shkurt në Kosovë, të cilat duhet të shërbenin si një leksion i duhur edhe për ne. Mendoj se vullneti dhe dëshira e mirë lidhen me zotësinë e shtetit.
Bisedoi: Blerina Ruka
