By Nga Olsi Kolami
Fotografia: Leo Arapaj
Para se të takoja Arturin Gorishtin, më kishte ngelur në mendje një frazë nga filmi “Dora e Ngrohtë”, ku ai thoshte: Unë jam ndryshe! Ndaj po prisja me kërshëri ta takoja dhe të konfirmoja nëse vërtet ai ishte ndryshe. Në takimin e parë pata një shkëndijë se ai ishte ndryshe, së paku për mënyrën konceptuale si regjisor dhe producent i filmit të fundit “Winter Fireflies”. Në të dytin takim, kuptoj se Arturi, ka një sinqeritet gati fëmijënor mbi mënyrën sesi tregon gjithçka për veten, jetën, filmin, pikturën, letërsinë.
Por kur u ulëm përballë për herë të tretë, m’u shpërfaqën gjithë dimensionet e tij, shpesh nën petkun e një modestie paksa të sikletshme. Arturi është nga ata artistë, që jo thjesht ka njohuri të gjithdijshme rreth kinemasë, pikturës, fotografisë e letërsisë, por është i zhytur fund e krye në këto universe. Shtëpia e tij, nga koridori, dhoma e ndenjes dhe gjumit ka mure shumëngjyrësh me pikturat e tij. Por, a mjafton e gjithë kjo për të thënë se Artur Gorishti është ndryshe? Besoj se po! Ndaj lexoni intervistën për revistën “Bordo”…
Artur, si erdhi në jetë “Winter Fireflies”, është një titull poetik, ka dritën dhe errësirën brenda?
Në fakt si skenar ka marrë një periudhë shumë të gjatë kohe. Në vitin 2000 shkoja shpesh në një qytet, që ishte Kruja. Gjatë këtyre vizitave më bënte përshtypje, sesi aty, por edhe në disa disa qytete të tjera, dominonte një forcë patriarkale. Në vitin 2000 shkruajta një histori të cilën e përfshiva në librin “Dyert” që e botova në shtëpinë botuese Zenit dhe kjo ishte “Pështyma” të cilin e zgjerova dhe vendosa ta kthej në skenar. Për skenarin m’u duk më me vend “Xixëllonjat e dimrit”.
E ke nisur si novelë, e rishkrove skenar, a ka një përparësi për ty si autor i veprës apo gjërat komplikohen në momentin kur e sheh me vizionin e një filmi…?
Çdo herë që shkruaj diçka, nuk e shkruaj thjesht si shkrimtar i letrave, por si imazh, kështu që kjo ma bëri më të lehtë kalimin nga letërsi në skenar.
Kjo e lehtëson pjesën e të qënit regjisor …
Kjo e lehtëson nëse ti je i përgjegjshëm, nëse je koshient dhe e di mirë që në fillim se çfarë do. Kur je regjisor i skenarit tënd të jep dorë të hulumtosh dhe skenari siç dihet, mbaron vetëm kur mbaron filmi. Kjo bën që në këto lloj filmash, ti ke në kontroll çdo gjë, çdo “frame” e kontrollon vetë, është e lodhshme, përgjegjësi e madhe, por është më e mira për një regjisor, sepse filmi është më afër tij. Bukuria e filmit autor është se shikuesi nuk ulet si një nxënës që t’i mësosh çfarë është jeta, por ai është baraz me ty.
Më pëlqen perspektiva juaj, por a keni frikë që një film metaforik, në vend të atij klasik, të rrezikojë kontaktin me shikuesin?
Ky lloj zhanri kërkon kujdes më të madh, sepse nëse do ishte një film shoqëror ose i ndërtuar sipas formulave të njohura në kinema, mund të prodhoja dhe 3 në vit, por nuk më shkon mendja fare për këtë. Nuk e di pse, por gjithmonë kam zgjedhur të ndjek jo rrugën e lehtë.
Të bësh produksionin, skenarin, regjinë, aktorin e post-produksionin e një filmi është sfidë, si ishte për ju?
Sfidë e madhe sepse duhet të rrish 24/7 për më shumë se 3 vjet i përqendruar vetëm në këtë gjë. Kur je i sinqertë me natyrën në jetë, e sidomos në art, kalimi nga njëri pozicion tek tjetri ndodh natyralisht. Ka shumë shembuj regjisorësh në botë që kanë bërë të gjitha këto role nga skenari tek regjia që më kanë inkurajuar. Charlie Chaplin thotë: Çdo mangësi ktheje në prioritet dhe thuaj faleminderit Zotit.
Sot realizohen filma komercialë brenda pak kohësh, a keni menduar të kaloni në këtë pikë?
Komercialiteti është larg meje edhe pse më është ofruar, nuk e kam pranuar. Më pëlqen diçka ndryshe.
Nuk është hera e parë që bashkëpunon me Luli Bitrin, çfarë ka të veçantë si aktore?
Luli Bitri ka të veçantën e madhe që nuk është thjesht aktore, është shumë punëtore dhe modeste. Ajo ka disa cilësi mbi përmbajtjen e saj si artiste, që e bëjnë jo thjesht aktore. Vjen nga një background me këmbë në tokë, nuk ka pretendime për të treguar që unë jam aktore dhe kjo është gjëja kryesore në një film. Luli është tepër e thellë, ka portret shumë filmik, bart brenda shpirtit të saj elemente të paekspozuar dhe ky është fat për regjisorin.
Keni në kast emra të mëdhenj si Birçe Hasko, të tjerë të afirmuar përballë aktorëve amatorë…
Aktor i madh është ai që nuk tregon se çfarë ka bërë. Birçja është nga ata që nuk do të quhet aktor. Aktorë si Birçe Hasko përballë atyre që nuk kanë luajtur asnjëherë, ata merrnin dhe jepnin nga njëri-tjetri. Kur i dhashë profesor Birçes skenarin ai e lexoi dhe pranoi. Edhe pse ka një skenë shumë të shkurtër, ai e kupton se në këtë histori ka peshën e vet. Pjesë e kastit janë edhe aktorë të tjerë si: Pëllumb Dervishi, Selman Jusufi, Arben Bajgora, Kreshnik Malushaj, Init Elezi, Agron Shala e shumë të tjerë.
Pse një thriller psikologjik, një zgjedhje paksa delikate?
Kjo histori është kompresim i memories, ndaj e bën tepër të ngjeshur me ngjarje dhe emocione. Duke qenë e ngjeshur ka edhe thriller, ka brenda frikën e jetës dhe vdekjes në çdo moment.
Filmi do të jetë pjesë e TIFF, si ndihesh që jeni pjesë e këtyre kompeticioneve?
Kam qenë dhe më parë në TIFF me flimin “Frymë”, por mendoj që një film të jetë i suksesshëm nuk bëhet për festivalet. Nëse e ke bërë për vete e ke bërë edhe për të tjerët. E vlerësoj TIFF si një eveniment të rëndësishëm, por nuk e kam kthyer në qëllim pjesëmarrjen. Besoj se filmi do të jetë edhe në festivale të tjera ku kam aplikuar.
Cili është sekreti i “Winter fireflies”
Qysh i vogël më ka pëlqyer kur rrija me më të rritur dhe dëgjoja kur ata tregonin histori. Mbaj mend që dikush edhe pse nuk tregonte ndonjë ngjarje të rëndësishme, krijonte heshtjen për të ndjekur nga mënyra sesi e rrëfente. Im atë ka qenë kështu. Sekreti është se kur dikush di të tregojë një histori, në mënyrë intuitive ai ka vesh muzike, ka një llogari të pallogaritur të ritmit, të pauzës, di ku të vendosë pikën kulminante të asaj që po tregon, pra di të bëjë montazhin e asaj që tregon. Me kalimin e kohës kjo m’u thellua, ky për mua është filmi.
Piktura dhe fotografia janë pjesë e jetes tuaj, sa ka ndikuar kjo në këndvështrimin e filmit?
Fotografinë e kam aplikuar me pelikul për shumë vite dhe e kam konsideruar gjithmonë si një film. Ndaj nuk mund të shmangia eksperiencën disa vjeçare në fotografitë e portreteve, gjendjeve apo ngjarje të ndryshme. Piktura të ndihmon, jo thjesht për kolorin, por të dyja të kujtojnë që në film nuk duhet të jesh i përsosur. Filmi duhet të ketë përpjekjen për të arritur të përsosurën, por jo të jetë i përsosur në kuptimin e plotë, duhet të ketë një qasje reale. Kam pasur fatin që kam punuar me një drejtor fotografie të talentuar, Latif Hasolli. Kjo ishte puna jonë e tretë, pas dy filmave të shkurtër që kemi punuar bashkë dhe gjëja më e mirë që kemi ne të dy është sepse marrin e japim artistikisht në mënyrë të përkryer.
Cilat janë projektet tuaja të ardhshme?
Kam dy ngjarje që po vorbullojnë në kokë prej tre vitesh, duhet të pres të fitojë ajo e duhura…
Çfarë ju mungon nga Tirana kur je në Montreal?
Dikur kur u largova më mungonte vitaliteti i Tiranës, por tani me kohën, që iki e vij, di të mbaj emocionet në këtë stad që jam. Jam brenda një guacke artistike me të cilën lëviz dhe pikat gjeografike apo memoriet neutralizohen. Më pëlqen të kem një jetë pa plane, por kur kthen kokën pas, sheh që ke lënë një gjurmë…!
Botuar në BORDO, Tetor 2022!
