By Poezia bashkëkohore shqipe, sidomos ajo e shkruar nga gratë, prej vitesh po sjell zëra të rinj, të guximshëm dhe emocionalisht të ngarkuar. Një nga këta zëra të spikatur është Armenida Qyqja, poete që ka ndërtuar tashmë profilin e saj letrar brenda panoramës moderne të poezisë shqipe.
Autorja, e cila jeton në Vancouver të Kanadasë, ka botuar një sërë vëllimesh poetike, mes tyre: “Përtej kangjellave të shiut” (2018), “Letra pa zarf” (2020), “Mes rrahjeve të zemrës” (2020), “Puthje në eter” (2020), “Dyzet plus” (2021), “Sizifi i shpirtit tim” (2023), “Ktheja zemrën pranverë” (2023) dhe “Mbi një gjysmë kafke bunkeri” (2024).
Vëllimi i saj më i ri, “Hieroglifet e mallit”, vjen si një nga librat më përfaqësues të krijimtarisë së saj.
Kritikët vlerësojnë se poetika e Armenida Qyqes qëndron me dinjitet krah poeteve më të mira bashkëkohore shqiptare. Poezia e saj mbështetet mbi tri shtylla themelore: malli, dashuria dhe shpresa, të cilat ndërthuren në një vizion të veçantë poetik, ku ndjenjat nuk janë thjesht emocion, por proces shpirtëror.
Në “Hieroglifet e mallit”, autorja i kthen përjetimet personale, shoqërore dhe ekzistenciale në një mozaik të brishtë, por të fuqishëm, ku lexuesi gjen veten mes vargjeve. Malli, mungesa, dashuria, atdheu, dhimbja dhe shpresa përshkojnë poezitë e këtij vëllimi, duke i dhënë atyre një dimension universal.
Malli në poezinë e Armenidës nuk është thjesht nostalgji; ai paraqitet si një “gjuhë e fshehtë”, siç sugjeron edhe vetë titulli i librit – “Hieroglifet e mallit”. Vargjet e saj e përkthejnë mallin në imazhe të prekshme: erë, dritë, lule, frymëmarrje, duke e kthyer atë në një “hieroglif të shpirtit”, që nuk shpjegohet lehtë, por ndihet thellë.
Dashuria tek kjo autore nuk është vetëm romantike; ajo është fuqi që të mban gjallë, mënyrë për ta njohur veten dhe tjetrin, për të ripërtërirë kuptimin e jetës. Vargjet e saj shpesh flasin për një dashuri që ka lënë gjurmë, për një mungesë që nuk është boshllëk, por prani e padukshme, një jehonë që rikthehet në çdo kujtim.
Përveç dimensionit intim, në këtë vëllim autorja prek edhe temat sociale dhe atdhetare. Përmes metaforave të forta e ndonjëherë të dhimbshme, ajo flet për plagët e vendit, zhgënjimet e tranzicionit, humbjen e besimit, por edhe për dëshirën për ringritje. Atdheu herë vjen si plagë, herë si mall i pashuar, herë si pyetje e madhe pa përgjigje, por gjithmonë si një prani që e shoqëron poeten, pavarësisht distancës.
Stilistikisht, poezia e Armenida Qyqes karakterizohet nga metafora të pasura, lirizëm i thellë, muzikalitet i brendshëm i vargut dhe një strukturë e lirë, e cila i lejon vargut të marrë frymë natyrshëm. Ajo shkruan me një gjuhë të pastër, të ndjeshme, ku çdo varg duket sikur vjen nga një ditar i fshehtë, por i hapur për këdo që di të lexojë me zemër.
“Hieroglifet e mallit” mund të lexohet si një autobiografi shpirtërore, por njëkohësisht edhe si një rrëfim gjithnjerëzor. Dhimbja dhe shpresa, drita dhe errësira, largësia dhe afërsia, të gjitha bashkë krijojnë një hartë të brendshme të njeriut modern, që jeton mes dy botëve: asaj reale dhe asaj të brendshme.
Me këtë vëllim, Armenida Qyqja konfirmon se është një zë i veçantë femëror në letërsinë shqipe, një autore që arrin të shndërrojë ndjeshmërinë në art dhe përvojën personale në poezi me peshë universale. Krijimtaria e saj mbetet një pasuri për poezinë shqipe bashkëkohore dhe një ftesë për lexuesin që të ndalet, të mendojë dhe të ndjejë.
