By “Në emër të kanunit …”
Kjo është një fjali që në Veri të Shqipërisë, është thuajse e pamundur të mos e hasësh ndërsa dikush apo disa përpiqen të justifikojnë bëmat e tyre kriminale apo sociale, edhe brenda familjes.
Prej vogëlisë e kam hasë termin e ‘kanunit të Lekë Dukagjinit’. I aq shumë referuar, përdorur, keqpërdorur në disa raste herë, me qëllim e herë në padituri.
Veç ndoshta shumë pak i lexuar.
“Falja gjaqeve”, ndërhyrja në familje prej asaj që konsiderohet “pleqësia” sa herë ka mosmarrëveshje familjare apo miqësore, po bëhen gjithmonë e më shumë sot “në emër të Kanunit”.
Është konsideruar jo pak herë ky kod normash zakonore si i “tejkaluar”.
I paragjykuar sepse ende vijon te veprojë në disa prej krahinave. E nëse ne jo me të drejtë i referohemi Kanunit në vitin ku jetojmë, atëhere gabimi jemi ne, e jo shkruesi i Kanunit.
Ai u shkrua për një kohë tjetër, larg nga kjo e sotmja.
Kanuni u shkrua e diktua në një kohë kur ligjet nuk ekzistonin, ai mundësoi rregullin në një shoqëri kaotike. Kanuni udhëzonte të gjitha aspektet e shoqërisë paramoderne shqiptare në periferinë jourbane të saj.
Në Shqipëri, përpara 1912 kanë ekzistuar një mori kanunesh, ku edhe pse sot nuk janë aq të njohur, ato vepruan si “ligj” i asaj shoqërie.
Derisa u shkrua Kanuni i Zhurisë që krijoi ligjet e parë të shtetit shqiptar.
Për t’iu rikthyer Kanunin “zhurmëmadh”, atij të Lekë Dukagjinit, ajo që të terheq vemendjen është aplikimi i tij.
Ndonëse ai mëton të shënjojë ligjet zakonore ku kryefjalë bëhen Besa, Burrnia dhe Nderi, është interpretuar siç u është dashur grupeve te ndryshme shoqërore, shumë larg prej sjelljes personale dhe sociale, e kjo ka sjellë dëme jetësore e sociale në shoqërinë tonë.
Disa ditë më parë një vogëlush 3 vjeçar u rrëmbye nga gjyshërit me pretekstin se pas vdekjes së djalit tyre, (babait të 3 vjeçarit) sipas kanunit fëmija mashkull u përkitka atyre (gjysherve)!
Ky rast është i përsëritur jo pak herë në Shqipëri, në emër të Kanunit: nëse gruaja e ve kishte fëmijë vajzë, atëherë ajo lejohej të largohej së bashku me të, ndërsa nëse ishte djalë, ajo duhet ta linte në “votër” pra tek gjyshërit e të largohej pa të.
Kështu ka raste të njohura që motër e vëlla nuk janë rritur dot bashkë, apo raste kur nëna nuk e ka rritur dot të birin.
Kështu pretendohet duke spekuluar.
Kanuni ka nen përcaktues për çështje të caktuara, ama për shembull ndarjen e fëmijëve nuk e ka të deklaruar, por kuptojmë që kjo e drejtë zakonore, në fakt, na vjen më tepër si interpretim e jo e drejtë e këtij kodi.
Në të vërtetë, në Kanun neni për gruan që i vdes burri përcaktohet kështu:
“Tagri i grues së vejë.
‘’Grueja e vejë flet vetë. – Grueja e vejë i kthen krushqit m’udhë’’.
Grueja e vejë ka tager:
a) me folë vetë kah martesa;
b) me zgjidhë per fat ate, qi t’i pelqejë per sy;
c) me da me gisht shkuesin, qi t’ia biej shejin.”
Sot në vitin ku jetojmë, dramat familjare janë të shumta për shkak të anomalisë që: po funksionojmë në një shtet ligjor, por nën parimet e kodit kanunor.
Në rastin në fjalë, gjyshërit pas vdekjes së të birit dëshirojnë ta marrin nga krahët e nënës, nipin e tyre, me pretekstin se këtë të drejtë ia mundëson kanuni. Edhe sikur të ishte kështu, do të ishte një absurd të mendojë në një shtet ku funksionojnë ligje e rregulla të tjera. Por edhe kështu ky është një mashtrim apo së paku spekullim. Sepse as kanuni nuk e parashikon këtë absurd.
Është koha të kuptojmë një herë e mirë se jetojmë në një shoqëri ku ligji sundon dhe te shohim thellë në atë që quhet etikë personale, e që shfaqet si një kod i sjelljes dhe ka elementë të ndryshme si trimëria, ndershmëria dhe dhembshuria. Ne ngjarjen e ndodhur, nuk përkapim askund një cilësi të dinjitetit dhe respektit.
Pra, veprimi nuk ka qenë i bazuar në Kanun.
Nëse nuk jemi të kënaqur, ejani ta përmirësojmë funksionimin e ligjit.
Por Kanuni nuk është zgjidhje, edhe pse unë e çmoj fort si kod, si marrëveshje që qëndron ende para nesh e na fton për çështje studimore, por jo për të vepruar sipas tij.
Le të bëjmë më të mirën që ligji të mirëfunksionojë, vetëm kjo rrugë do ta çojë Shqipërinë në rrugë të drejtë.
