By Nga Gjergj Bakallbashi
Tiranës i duhet një galeri arkitekture. Maks Veloja ishte i bindur që kjo duhet të ndodhte sa më shpejt, sepse i duhej qytetit, arkitekturës të qytetit, arkitekteve e qytetarëve.
Në kaosin e Tiranës, një tjetër galeri disave mund t’iu tingëllojë e tepërt dhe vanitoze. Por Maksi kishte të drejtë se duhej. Dhe do të ketë të drejtë deri sa ajo galeri e arkitekturës dhe qytetit të hapet. Ato pak herë që fola me Maksin, dhe herët e shumta që e kam dëgjuar, më kanë bindur se Maksi ishte i vrarë nga mosrespekti për arkitektin, për atë vetë, për projektet që ai thoshte i kishin vjedhur dhe nuk ia kishin respektuar autorsinë, për projektet e përcudnuara të kolegëve te tij, si në rastin e bibliotekës të Korcës, të Petraq Kolevicës, të cilës qyteti dhe një arkitekt i huaj i ndërruan përdorimin pa u konsultuar fare me autorin.
Mendoj se Maksi besonte se një galeri arkitekture do të krijonte atë forumin e kaq munguar për arkitektet dhe qytetarët, ku mund të komunikohej më shpesh dhe më qartë për të bërat e të pabërat më të fundit në arkitekturë, e në qytetet ku ato projekte do ndodhnin.
Dhe ky besim i tij ishte më i fortë se dhe fjalët e tij, apo të të tjerëve për të, shpesh të hidhura, në dukje të parë mohuese. Por ato fjalë, të thëna në publik, tregonin bindjen e fortë e Maksit në jetën publike, dhe në të folurin pa doreza për gjerat. Mua më ka bindur se packa atyre që thoshte, ai ishte optimist dhe si të rrallet figura publike të cilët e vlerësojnë mendimin, debatin, arsyetimin: thënë ndryshe rolin e intelektualit në jetën publike, të papërfshirë në politike, por pranë saj.
Zëri i tij dhe lëvizjet e duarve të tij në diskutime, jashtë në rrugë apo brenda në salla, në Tiranë apo në Korcë, do na mungojnë për ca, si simbol i një njeriu, që ndonëse thellësisht i preokupuar për qytetet, artin dhe arkitekturen, ishte besoj më i bindur për të drejtën dhe forcën e pamohueshme të të thënit të gjërave, të fjalës të lirë, armik i hapur i kufizimit, si fizik ashtu edhe të fjalës, censurimit.
Sigurisht jo te gjithë e kanë forcën të shprehin bindjen e tyre, apo jo të gjithë e kanë dhuntinë apo eksperiencën njerëzore të flasin edhe kur duket sikur fjala apo vepra s’kanë vlerë.
Por Maks Velo e besonte këtë gjë, dhe arkitektura e tij, vizatimet e shkrimet e tij, janë testament i asaj bindjeje e besimi të të folurit, shprehurit, kritikuarit, apo lavdërimit të të përbashketës dhe intelektit.
Dhe ajo galeri që Maksi e kërkonte me aq force, sidomos në vitet e fundit, do të jetë një hapësire ku të tjerë zëra, mbase jo aq të kalitur, jo aq të fortë, jo aq sfidues sa i Maksit, do të kenë mundësi te flasin e shprehen.
Por kur ta bëjnë, një ditë në të ardhmen, do të duhet të falenderojnë edhe Maks Velon e të gjithë punën e jetën e tij.
