By Nga Mishel Koçiu
Më 24 Mars 1999, NATO filloi sulmet ajrore kundër objekteve ushtarake Serbe për t’i dhënë fund masakrave dhe mizorive në Kosovë. Për të kuptuar më mirë domosdoshmërinë dhe urgjencën e kësaj ndërhyrje të bërë 22 vjet më parë, duhet të shikoni filmin “Quo Vadis, Aida?”. Një film mjeshtëror që duhet parë qoftë edhe si leksion historie, për ngjarje të vërteta e të provuara katërcipërisht, në lidhje me gjenocidin serb në Srebrenicë.E njohur në histori si “Masakra e Srebrenicës”, vrasja e më shumë se 8,000 djemve dhe burrave boshnjakë (myslimanë boshnjakë), nga forcat serbe të Bosnjës në Srebrenica në korrik 1995, ishte akti i parë i një gjenocidi në Evropë që prej Holokaustit. Ishte gjithashtu gjenocidi i parë në një zonë të shpallur zyrtarisht si “zonë e sigurt” nga Kombet e Bashkuara.
(Foto Dimitar Dilkoff / AFP)
Vështrimi i Jasmila Žbanić, në linjë me vërtetësinë historike të ngjarjes, hap një kënd narrativ parë nga afër e nga brenda kulisave, nëpërmjet syve të një përkthyeseje, ish-mësuese (Aidës), në dritën e asaj që njohim. Intensiteti i trillimit artistik në film sa vjen e shtohet, duke ndriçuar në gjithë përmasën e vet, një episod të tmerrshëm të një historie shumë të afërt, në kohë dhe në hapësirë.Filmi sjell me realizëm jo vetëm një histori shumë specifike të krimeve të luftës të vitit 1995, por edhe ngurrimin e turpshëm të OKB për të parandaluar atë masakër të tmerrshme. Trupat paqeruajtëse u braktisën në pafuqinë dhe dizavantazhin e tyre numerik përballë egersisë e arrogancës në rritje të ushtarakëve serbë. Me çka ndodhi më pas në Srebrenicë, nuk u shpërfill thjesht OKB, por u sfidua e poshtërua gjithë bota e qytetëruar, u rrënua një pjesë e rëndësishme e besimit tek humanizmi dhe vlerat njerëzore të përbashkëta.
Gjuha kinematografike, kamera, ndriçimi, kostumet e make-up çojnë mrekullisht pas në kohë. Ndërsa ritmi ndjek grafikun e ankthit. Vihet re një përkujdesje në imazh që parandjen në detaje se asgjë e paqtë s’ka për të ndodhur. Zymtësia në rritje, thjesht paralajmëron mynxyrën në pritje… Montazhi është pa diskutim kategori Oscar. Në një epilog shumë të matur, tentohet për ndërveprimin e vështirë të zisë dhe pajtimit. Nga njëra anë 8,372 baballarë, fëmijë adoleshentë, vëllezër, burra dhe fqinj të ekzekutuar, shumë prej të cilëve nuk u është gjetur më asnjë gjurmë dhe nga ana tjetër nevoja e ngutshme për bashkëjetesë në një shoqëri të pas-luftës e të mbijetuarëve dhe ekzekutorëve.
Sekuenca e fundit e le pezull këtë ngërç si një dyzim të pakohë. Një koreografi fëmijësh në një palestër shkolle të improvizuar si skenë, ku midis prindërve-spektatorë, dallohen fytyrat e viktimave dhe vrasësve, ulur bashkë, fqinjësisht si para luftës, në një aprovim e hare të shtirur ndaj shfaqjes. Midis tyre edhe Aida, e vetmja nga familja që i mbijetoi masakrës ku humbi burrin dhe dy djemtë. Në portretin e vagullt të saj, ravijëzohet një gjysmë buzëqeshja e përhumbur që kurrë nuk është dukur kaq shumë si ngashërim: Quo Vadis, Aida?
Por për fat, bota më në fund ishte zgjuar për të mos lejuar të përmbushej akti i dytë i tragjedisë. NATO ndërhyri vendosmërisht duke mbyllur këtë kapitull të përgjakshëm.Srebrenica ose Kosova nuk duhen parë kurrë si një “gjenocid lokal” në periferi të Europës. Masakrat dhe gjenocidi i mesit të viteve 90, do të rëndojnë përjetësisht në ndërgjegjen e Europës. Dhe duhet të mbahen në kujtesë krahas luftës kundër racizmit dhe politikave të urrejtjes. Kjo do të ishte mënyra më e mirë për të nderuar viktimat e gjenocidit më të fundit europian.
